Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
Rozdział1.HistorycznaspuściznaszlachtywPolsce
Utrzymującysięstanniejasnościcodostatususzlacheckiegowielurodzinczy
brakheroldiibyłniewątpliwieefektemniedorozwojuadministracyjnegoIRzeczy-
pospolitej,aletakżezwiązanybyłzmesjanistycznąideologiąszlachty,któranawzór
Izraelitówwzbraniałasięprzedliczeniemczłonkównnaroduwybranego”
.
Pomimozamknięciasięszlachectwawobrębiepotomkówrycerstwa,bogat-
simieszczaniepospełnieniupewnychwarunkówmielimożliwośćwchodzenia
dostanuszlacheckiego.JakpiszeZajączkowski,ndrogędoniegootwierałzawsze
pieniądz,czasemzasługa[ł];nawetkupionawsposóbjaskrawynobilitacjabyła
jednakoficjalniemotywowanazasługąlubudzielanawpostaciindygenatu”(Za-
jączkowski1993,s.87).SejmCzteroletnisformalizowałdostępdoszlachectwadla
mieszczan,uzależniającgoodosiągniętychstopnisłużbowychwadministracjilub
cenzusumajątkowego,cowedługZajączkowskiegopozbawiałoszlachectwowcze-
śniejszegocharakterunmagiczno-charyzmatycznego”
.PoreformieSejmuWiel-
kiegoszlachectwostałosięinstytucjąprawną,zrosnącymznaczeniemzmiennej
majątkowejwdefiniowaniujegotożsamości.Tymniemniejjegosłaboregulowany
iczęściowouznaniowycharakterprzetrwałupadekIRzeczypospolitej,zwłaszcza
wzaborzerosyjskim,gdziesystemlegitymizacjido1831r.dośćkorzystniegwaran-
towałodrębnośćstatusunszlachtypolskiej”
.
Pierwszeostrzeżeniedladrobnejszlachtypodzaboremrosyjskimprzyszło
w1800r.razemzżądaniemdostarczeniadowodówlegitymizacyjnych,natomiast
poważniejszymciosemokazałsięukazcarskizdnia24maja1818r.owykreśleniu
zksiąggenealogicznychcałejszlachty,którauzyskałapotwierdzenieswojegosta-
tusujedynienapodstawiemetrykchrztuiświadectwaosóbprywatnych.Tagrupa
znalazłasiętymsamymwzawieszeniu,ponieważnieprzewidzianodlaniejstanu
alternatywnego.Po1832r.caratstosowałbardziejrepresyjnąpolitykęlegitymi-
zacyjną.Obokkategoriidworianwprowadziłkategorieprzejściowe:grażdan(nie-
wylegitymowanaszlachtamiejska)iodnodworców(niewylegitymowanaszlachta
wiejska,nstaropolska”).Celemwprowadzeniawspomnianychniższychkategorii
szlachectwabyłpodziałstanuiwdalszejperspektywiecałkowitepozbawianiety-
tułówwiększościichpolskichposiadaczy.Ukazzdnia11listopada1832r.podzielił
szlachtęuznanązadworiannaposesjonatówinieposesjonatów,astatustychdru-
gichmiałbyćuregulowanypóźniej.Popowstaniustyczniowymzniesionostany
odnodworcówigrażdan,atworzącajedrobnaszlachtazostaławcielonadogmin
wiejskichimiejskich,otrzymujączwykłe,pozbawioneprzywilejówprawaobywa-
telskie.JakpisałZajączkowski,
ponieważniemalcałaszlachtadrobnaznalazłasięwgranicachzaborurosyjskiego,aRo-
sjaniejązestanuszybkousunęli,takwięcwewszystkichtrzechzaborach,jeszczeprzed
właściwymkapitalizmem,wylegitymowanaszlachtanarodowościpolskiejtoposesjo-
naci,ziemianie,przyszłaburżuazjarolna.Granicestanupokryłysięzgranicamiklasy.
Szlachtaczynszowaizagonowa,oileniezostaławywiezionawgłąbRosji,chłopiała
-pierwszabardzoszybko,druga-zwłaszczawgranicachKrólestwa-powoli.Błyska-
wiczniezniknęłaszlachtabrukowa,wtapiającsiębezżadnychodrębnościwśrodowisko
miejskie.Szlachtadomowa,wwarunkachnagłejlikwidacjiświtpańskich,spowodowa-
