Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
1.Fenomenzapachuiwęchuwperspektywiebiologii,kulturyinauki
wsytuacjach,wktórychinnezmysłyzawodzą:wciemności,wwodzie,ialar-
mujeopewnegotypuzagrożeniach,niezależnieodtego,czyczłowiekskupia
nanimświadomieswojąuwagę.Wcywilizowanymświeciepotrzebytesąco-
razrzadszeistądrolawęchucorazmniejsza.Odkoncentracjinabodźcachza-
pachowychodzwyczajateżdyskredytującajekulturapiśmienna.Odwczes-
nychlatszkolnychprowadzenijesteśmywpoznawaniuświataprzezdwa
zmysły:wzrokisłuch.ZgodniezteząMcLuhana(1965),odkądcywilizacja
znalazłasięwpoluoddziaływaniagalaktykiGutenberga,akulturępodtrzy-
mujepismoidruk,niepoznajemyjużżyciajakdawniej,wszystkimizmysłami,
leczfragmentarycznie-zapomocącorazbardziejwyspecjalizowanegowzro-
ku.Stanowimyjednakwtymwzględziewyspęwotaczającymnasbiolo-
gicznymświecie,toczącesięwnimżycieopartejestciąglenazasadzieporo-
zumieniachemicznego.Znanesąpowszechnieniezwykłeumiejętności
węchowebliskiegotowarzyszaczłowieka,psa,któryczęśćsubstancjipotrafi
wykryćwstężeniachmilionrazymniejszychwporównaniuzczłowiekiem
iprzykładowowyczućnarkotykprzezkilkawarstwopakowańwzalutowa-
nympudełku.Nienależyonjednakwprzyrodziedowyjątków.Porównywal-
nemożliwościmanaprzykładwęgorz.Łososie,któreprzebywajątysiącekilo-
metrów,kierującsięwwodziezapachemrzeki,wktórejprzyszłynaświat,są
teżwstaniewyczućobecnośćniedźwiedzia,gdytylkozanurzyonłapęwstru-
mieniu.Nawetjeżpotrafiwyczućswojegowroga,psa,zodległości9m,stano-
wiącegozaśjegopożywieniechrząszcza-zdystansu1m(McCartney1968:
15-77,101-102;Wright1972:67-68,81-87;Siemion1985:337;Morris1995:
145-146).Zapachysąteżwświeciezwierzęcymśrodkiemprecyzyjnejisku-
tecznejkomunikacjiwewnątrzgatunkowej.Substancjesemiochemicznetonie
tylkoferomonypłciowe.Odgrywająonetakżerolęalarmującą,obronną,
odstraszającą,agregacyjną,znakującąterytoriumlubszlak,wyrażająstres,
atakżepełniąfunkcjespołecznezwiązanenaprzykładzsygnalizowaniem
dominacji,rozróżnianiemkasty,rozpoznawaniemwłasnegopotomstwaczy
regulowaniemstosunkówspołecznych.Sąteżprzezróżnegatunkiwykorzy-
stywanem.in.doograniczaniapopulacjidopoziomu,przyktórymrówno-
wagaśrodowiskapozostajeniezakłócona(Konopski,Koberda2003:16-79;
Marchlewska-Koj2011).Zdolnościwyczuwaniatychsubstancjiprzezzwie-
rzętasąogromne,uzmysłowiatoprzykładwydzielającejferomonypojedyn-
czejsamicyjedwabnika,którajestwówczaswykrywalnadlasamcawprze-
strzeniodługościkilkukilometrówiśrednicyponad100m(Harborne1997:
243).Zapachywykorzystująwkontaktachzezwierzętaminawetrośliny.
Wabiąjeczęstowbardzoprzemyślnysposób,naprzykładwydzielajączwiąz-
kilotneozapachunaśladującymferomonypłciowezapylającychjegatunków
