Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
Wstęp
któregokrańcewyznaczajązjednejstronyregułydemokracji,zdrugiejzaś–zasadyrzą-
dówautorytarnych Ponadtoodmiennabyła,zwłaszczawpóźniejszymokresierozbiorów,
czyliwostatnichdekadachXIXwiekuiwpoczątkachXXstulecia–politykarządów
państwzaborczychwobectworzeniaprzezspołeczeństwopolskiekulturynarodowej,
kultywowaniajęzyka,itp Wystarczywspomniećrelatywnieszerokąautonomię,także
kulturalną,wramachsystemuAustro-Węgierwporównaniuzpraktykamigermaniza-
cyjnymiirusyfikacyjnymi,jakichdoświadczałaludnośćpolskawzaborachniemieckim
irosyjskim Rzeczjasna,takasytuacjautrudniałaprocesyintegracyjneikształtowanie
sięwspólnotynarodowejwdwóchistotnychwymiarach Możnajeokreślićmianem
między-orazwewnątrzdzielnicowego,nawiązującdocokolwiekprzestarzałejjużter-
minologii,określającejposzczególnezaborymianemdzielnicwłaśnie Zjednejstrony
bowiemodmiennapolitykazaborcywobecnarodowościowychdążeńludnościpolskiej,
wpołączeniuzmniejlubbardziejautorytarnymsystemempolitycznym–tworzącym
różnepoziomy,jakmawiajądzisiajprzedstawicieleteoriiruchówspołecznych(por np
DellaPortaiDiani,2009),otwarciastrukturymożliwościpolitycznych–zpewnością
powodowałanierównomiernezaawansowanieprocesównarodotwórczych,czyteż
odmiennystopieńicharakternabywanejświadomościobywatelskiej Zdrugiejnatomiast
chodzioodmiennyinierównystopieńzaawansowaniatychprocesówwobrębieróżnych
kategoriispołecznych,szczególniezaśwobrębiechłopstwadoświadczonegociężkospu-
ściznąsystemupańszczyźnianego
Taostatniakwestianabierawewspomnianymkontekścieszczególnegoznaczenia
Wiążesiębowiemzzasadniczym,wramachwspólnotynarodowej,problememintegracji
różnychklas,warstwczyśrodowiskwłaśnie,stanowiącychwistociedwaodrębneświaty
będąceefektemodmiennych,wielowiekowychdoświadczeń,ujmowanychwsposóbskró-
towyprzypomocypojęć„światapańskiego”i„światachłopskiego”,czyteżokreślającje
bardziejprecyzyjnie–„kulturypańskiej”oraz„kulturychłopskiej”(por np Chałasiński,
1946,1968) Problemtenwsposóbniezwykledramatycznyuwidaczniasięwmomentach
wspomnianychwcześniejzrywówniepodległościowych,alenieograniczasiędonich
Wartowspomniećorozważaniachdotyczącychokresupóźniejszego,tj poodzyskaniu
przezPolskęniepodległościwroku1918 Opojawiającychsięwtymczasieprzynajmniej
wniektórychśrodowiskachchłopskichobawachzwiązanychzpowrotempańszczyznyjuż
wspominałem Niewyczerpujetojednakcałegoproblemu Ważnąkwestiąstajesięnaby-
wanieodpowiedniejświadomościczytożsamościnarodowejwśrodowiskachchłopskich,
myślenieosobieioswoimśrodowiskujakooPolakach,anie„ludziachtutejszych”(por
Wierzbicki,1976;Bukraba-Rylska,2008) Powstawanieirozwójświadomościnarodowej
stanowiwtymokresieszczególnyobiektzainteresowaniasocjologów,wskazującychna
koniecznośćwykształceniaspecyficznegośrodowiskachłopskiejinteligencji,stanowiącej
kluczowyczynnikprzeobrażeńmasychłopskiejwnowoczesnąwarstwęspołeczną Sam
zaśprocesnarodzinnowejświadomościpolegaprzedewszystkimnawykształceniuwśro-
dowiskumłodzieżychłopskiejodpowiednichnowych,odmiennychoddotychczasowych
typówosobowości(Chałasiński,1984) Niejesttowtymokresie(chodziodwudziesto-
leciemiędzywojenneiopierwszepokoleniePolakówurodzonewsuwerennymkraju)
procesabsolutniezakończony Wręczprzeciwnie,mamytudoczynieniazprocesem,
któregowynikwcaleniejestjeszczeprzesądzony Jaktwierdząniektórzybadacze,jego
zakończenieprzypadanaczasyIIwojnyświatowej,kiedytotraumaokupacjihitlerow-
