Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Wstęp
TwierdzenieWallersteinaniejestjedyniezajęciemstanowiskawkwestiipojawieniasię
globalizacji,która–zdaniemtegoautora–niejesttylkowyznacznikiemkońcaXXwieku,
alezjawiskiem,któregooddziaływaniemożnawskazaćkilkasetlatwcześniej Bardziej
istotnyjestjednakfakt,żeWallersteinwiążetenproceszwyraźniezarysowującymsię
podziałemnagospodarkinależącedosferyokreślanejprzezniegomianemcentrumoraz
te,któretworząperyferia Globalizacjazatemprowadzidoswoistejnierównowagimiędzy
gospodarkami,acozatymidziepaństwamiispołeczeństwamitworzącymiświatowy
system Tanierównowagazkoleipowodujesytuację,wktórejjednegospodarki,icoza
tymidziepewnepaństwa,awkonsekwencjitakżespołeczeństwa–rozwijająsiękosztem
innych(Stempowski,1987)
Innakwestia,jakawiążesięzewspomnianymwyżejsplotemprocesówspołecznych,
posiadazasadniczoodmiennycharakter Niedotyczybowiemspołecznejmakroskali,
wyrażającejsięwtymkonkretnymprzypadkucharakteremrelacjipomiędzysystemami
gospodarczymiczyinstytucjamipolitycznymi Wręczprzeciwnie,kwestiatadotyczy–by
użyćjęzykasocjologii–mikroskali,czylistosunkówpomiędzyjednostkamiludzkimi
aniesionymiprzeznietreściamiświadomościczypostawami Szczególnymprzypadkiem
takiejmikrospołecznejskaliodzwierciedlającejmakrostrukturalne(globalne)procesy
społecznejestjednostkowapamięćspołeczna,stanowiącarezultatzbiorowychdoświad-
czeńokreślonychkategoriispołecznych(klas,warstw,grup),którawyznaczacharakter
konkretnychzachowańpodejmowanychprzezczłonkówtychkategorii
Takierozumowanieprowadzidokolejnegopytania,któredotyczykonsekwencjisys-
temupańszczyźnianego,stanowiącegocechęcharakteryzującąekonomiczno-społeczny
systemPolskikształtowanywwiekuXVI Możnajewyrazićwnastępującejformie:czy
wielopokoleniowedoświadczeniategosystemuodcisnęływjakiśsposóbswojepiętnona
świadomościorazpostawachpojedynczychprzedstawicielikategoriispołecznejokreś-
lanejmianemchłopstwa(por Gorlach,1990)?Wartozaznaczyć,żeniejesttopytanie
czystoakademickie Okazujesiębowiem,żewłaśnietreścizawartewpamięcispołecznej
pewnychgrupczyteżcałychspołeczeństwmogąutrzymywaćsięprzezbardzodługiczas
ikształtowaćpercepcjęokreślonychproblemówspołecznych Wkonsekwencjizatem
mogąwistotnysposóbkształtowaćzarównozbiorowe,jakijednostkowezachowania
Wprzypadku,którystałsięobiektemmoichzainteresowańzjawiskotoprzejawiasię
wcałejrozciągłości Jeszczeprzezkilkadziesiątlatpoformalnymzniesieniusystemu
pańszczyźnianegoprzezwładzezaborczychmocarstw,aniewładzesuwerennegopaństwa
polskiego–widmopańszczyznyprześladowałopolskichchłopów Wskazujenatom in
wswojejzdecydowanieniedocenianejpracyJerzyBartkowski(2003),podkreślając,żepo
uzyskaniuniepodległościprzezpaństwopolskiewroku1918,po123latachzaborów,
wwieluwiejskichspołecznościachżywabyłaobawapowrotudosystemupańszczyźnia-
nego,kojarzonegowprostz„polskąwładzą” Zważywszy,żetakiepoglądyutrzymałysię
przynajmniejwśródczęściklasychłopskiejwPolsce,świadczytooznaczeniuspołecznych
doświadczeńiichutrzymywaniusięwświadomościczłonkówokreślonychkategorii
społecznych
Tenmakro-/mikrostrukturalnyaspektsystemupańszczyźnianegotojednakzaledwie
jedenwymiarhistorycznegoujęcia,interesującegowkontekścieproblematykizawartej
wtymopracowaniu Innakwestia,którąwartowziąćpoduwagę,towymiarpolityczny
związanyzfunkcjonowaniemtakiejinstytucji,jakąjestpaństwo(nation-state),izjej
