Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
StatuspolskiegoemigrantawdrugiejpołowieXXwieku
15
GorzkiiautoironicznyjestkrótkiwierszPoetaemigracyjny,wktórymWittlintak
widzirównieżsiebie:
Dziwacznegusłaczyni,
światwokółniegorobisięcorazbardziejpusty,
aonnatejpustyni
wolnymigłosiusty
pochwałęwolnychust11.
Przeciwrozpaczy
WtonierozpaczypisałopołożeniupisarzaemigracyjnegoEmileM.Cioran.JerzyGie-
droyczamieściłw„Kulturze”jegoartykułDogodnościiniedogodnościwygnania12,
zwracającsięrównocześniedoWitoldaGombrowiczaonapisaniedoniegokomenta-
rza13.Gdygootrzymał,napisałdoGombrowicza:„PanaodpowiedźCioranowijestnie
tylkoświetna,alewpewiensposóbważna.Zamierzamjązamieścićwnumerzeczerw-
cowymjakoartykułwstępny”14.
„SłowaCioranaziejąpiwnicznymchłodemistęchliznągrobu”–zaczynałGombro-
wiczswąpolemikę15,niezaprzeczającdiagnozie,jakąpostawiłCioranliteraturzeemi-
gracyjnej.Nadałjejjednakzupełnieinnysens.Zwróciłuwagę,żenietylkonawychodź-
stwiesztukamazwiązekzrozkładem,dekadencją,stanemchorobowym;żeocierasię
oponiżenie,śmieszność,klęskę.Artyściezawszetowarzysząniezaspokojoneambicje,
naruszającejegoharmonięwewnętrzną;zawszemugroziklęska.Pozbawieniepisarza
zapomóg,łatwegopoklasku,wyrozumiałejpobłażliwości,przyjaznegouśmiechumoże
jednakowocowaćkorzystnie.Wprzypadkujednostekougruntowanejsamowiedzy
możestaćsiępodnietądlatwórcówliteratury.Wuzyskanejnauchodźstwieswobodzie
duchowejpisarzmożebyćbardziejprawdziwy,autentyczny,możebyćbezwzględny
iskuteczniejdążyćdoprzyszłości.Aletylkowówczas,gdyokażesiędostateczniesilny,
przygotowanydowyzyskaniaszansy,jakądajeprzebywanienaemigracji.Dlasilniej-
szychindywidualności,bogatszychduchowojednostek,emigracjamożebyćwyjątkową
sposobnością,sytuacjąwymarzoną.
Gombrowiczpodkreślał,żesztukazawszezawierawsobiepierwiastkisamotności
isamowystarczalności–nietylkowwarunkachemigracyjnych.Prawdziwytwórcajest
właściwiecudzoziemcemtakżeusiebie,wewłasnymkraju.Tylkoniewielupisarzom
udajesięnaprawdęzaistniećniezależnieodtego,czysąwkrajuczynaemigracji.To
niewarunkiemigracyjneutrudniajązaistnienie.Sytuacjaemigracyjnegopisarzanie
jestwięcszczególniewyjątkowa.Jeśli,jaktwierdziCioran,pisarzoderwanyodswego
społeczeństwaginie,todlatego,żenigdyniebyłautentycznympisarzem–odpowiadał
muGombrowicz.Dlaprawdziwegotwórcyzanurzeniewświecie,jakimjestemigracja,
11JózefWittlin,Poezje,Warszawa1997,s.147.
12EmileM.Cioran,Dogodnościiniedogodnościwygnania,„Kultura”1952,nr6.
13JerzyGiedroyc,WitoldGombrowicz,Listy1950–1969,wybrał,opracowałiwstępemopatrzyłAndrzej
Kowalczyk,Warszawa1993,s.46.
14Tamże,s.48.
15WitoldGombrowicz,Dzieła,t.VII,Kraków1986,s.64.
