Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Słowowstępu
13
Zaznaczmyprzytym,żemówiącojęzykowejkonceptualizacjiprzeżyć,mamy
namyślisposobypojęciowegoujmowaniatychprzeżyć,dającesięzrekonstruowaćna
podstawieanalizyróżnorodnychdanychjęzykowych-m.in.utrwalonychwsłowni-
kachiprzywoływanychwtekstach.
Wpisanewrozumienieprzeżyćsamoświadomościowychwspomnianenapoczątku
myślenieosobie,otym,(ja)kimsięjesti(ja)kimchciałobysiębyć(takżewoczach
innych),zdajesięzyskiwaćcorazwiększeznaczeniewspołeczeństwachkonsump-
cyjnych,które,jakdiagnozujeJoannaPetry-Mroczkowska,dotykanchorobapolega-
jącanastawianiusiebiewcentrumwszechrzeczy”(Petry-Mroczkowska2014:21),
wypływającazdążeniadontworzenia»wirtuozówwłasnegoja«”(Petry-Mroczkowska
2014:19;zob.Szubert2017:68).
BartłomiejDobroczyński,współczesnypolskipsycholog,uznajewstydzazjawi-
skoparadoksalnewdzisiejszymświecie,bo-zjednejstrony-jawisięonjakocoś
przestarzałego,obecniezanikającego,skoronzdolnośćwstydzeniasięwymaganie
tylkopewnegopoziomurefleksjiidojrzałościetycznej,aletakżeuznaniaprawado
intymnościwłasnejiinnychludzi”,prawapowszechnienaruszanegonwepocenowych
mediówiportalispołecznościowych,wczasachwszechobecnegowręczekshibicjo-
nizmu”(Marcinów,Dobroczyński2016:2),ale-zdrugiejstrony-bywaondziś,
jeszczechętniejniżdawniej,wykorzystywanydoupokarzaniaizawstydzaniainnych,
choćbywInternecie.Wstydprzytymwspółcześnie:
[4]Odgrywaspecjalnąrolę,dlategożedotyczybezpośrednioreputacjiiwizerunkujednostki,
awkonsekwencjiczegośbardzoistotnego,mianowiciejejtożsamości.Innymisłowy:wstyd
tonietylkoobawaprzedzłąsławąuinnych,alesygnałzagrożenianaszejwewnętrznej
istoty,uwierająceiniedającesięzlekceważyćostrzeżenie:niejesteśtakidobry,dosko-
nały,porządny,uczciwyetc.,jakcisięwydawało,żejesteś,aleteż,jakipowinieneśbyć
zracjitego,kimjesteś,bądźjakąfunkcjęsprawujesz.[ś]»Wstydźsię!«[ś].Wstydjest
więcpewnąsytuacją,wktórejtożsamośćpożądanaprzeznaslubprzezspołeczność(ale
takżenaszatożsamośćdeklarowana)zostajemniejlubbardziejbrutalniezakwestionowana
izdemaskowana.Wstydjestwtedyuczuciowym,intelektualnym,aletakżewolicjonalnym
odzewemnaszegoorganizmu[ś].(Marcinów,Dobroczyński2016:3)
Kiedynatomiastoczekiwaniapodmiotuprzeżyćiinnychosóbwobecniego
samegozostaną(realnielubtylkowwyobrażeniu)potwierdzonewwysokiejocenie
jegodziałań,właściwościitp.,maonwówczaspodstawydotego,byodczuwaćdumę
jakoprzeciwieństwowstydu.Zauważmyjednak,żewświadomościzwykłychużyt-
kownikówpolszczyzny,aleteżzdaniemspecjalistówopisującychjęzyk(semantyków
ileksykografów)ibadającychemocje(psychologów)wopozycjidowstydumogą
równieżwystąpićśmiałośćiodwaga,atakżebezwstydorazcześćczychełpliwość
(zob.np.SA:534,648,816;Marcinów,Dobroczyński2016:6),ajakoantonimy
wówczaswwęższymsensie)-zdominacjąelementuemocjonalnego;b)postawy-znaciskiemnatreści
wolicjonalno-intelektualneizachowaniowe;c)cechyemocjonalne-zprzejściemnapoziomuogólnionej
charakterystykiosobowości.
