Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MarianTurski
Wspomnienieolikwidacjigettałódzkiego
Byłemwtedyszeregowym,niewieleznaczącymczłonkiemkonspiracyjnejorganizacjiwgetciełódzkimLewicaZwiązkowa
(założonejprzezbyłychczłonkówpolskiejpartiikomunistycznej.PrzywódczyniąbyłaZulaPacanowska1,szlachetnyczłowiek.Mogła
zostaćocalonazwywózkidoChełmnawewrześniu1942r.,alepodejrzewała,żenajejmiejscewyznacząkogośinnego,idlatego
wywiezionazostałajużwtedydokomorygazowej.Wstydihańba,żetakświetlanapostać,zasłużonaniezmiernieworganizacjiruchu
oporu,została„zdekomunizowana”:pozbawionojąnależnejjejnazwyulicynaBałutach–tam,gdziebyłogetto)2.
Jużpowojniespotykałemczęstoczłonkinięścisłegokierownictwanaszejpodziemnejorganizacji,BasięHindęBeatus3.Odniej
wiem,dlaczegomojelosywostatnichdniachgettapotoczyłysiętak,jaksiępotoczyły,oczywiścienietylkomoje.
Kierownictwoorganizacjiodczasuzlikwidowaniagettawarszawskiegopróbowałoanalizować–napodstawiebardzoniepełnych,
raczejułamkowych,informacji,proceslikwidacjigett.Doświadczeniem,zktóregokorzystano,byłyrelacjezmałychgett,
zlikwidowanychnaterenieKrajuWarty(Warthegau),któregoŁódź(Litzmannstadt)byłaczęścią.Kierownictwowiedziało,żenie
mawgetciełódzkimtakichmożliwościoporuzbrojnego,jakiebyływWarszawie,Wilnie,Białymstoku,anawetszczątkowego
zbrojnegooporu,jakibyłchoćbywZagłębiu.Nietumiejsceiczasnarozważanietegoważnegoproblemu(poczyniłemtowreferacie
wMuzeumPolinpodczassesjipoświęconejżydowskiemuruchowioporuwgettach).Ograniczęsiędostwierdzenia,żeprzyczyniła
siędotegowyjątkowa–ijedynawswoimrodzaju–hermetycznośćgettałódzkiego.
Takwięc,ponieważgettotojeszczeistniałow1944r.,wobliczuofensywyArmiiCzerwonejkierownictwouznało,żetrzebasię
liczyćznagłądecyzjąolikwidacjigettaitzw.ewakuacji,czylideportacjidoobozuzagładywChełmnienadNerem(Kulmhof).
Zakładano,żeofensywabędzieraptownaibardzoszybkodotrzedoŁodzi.Trzebabywięcuchronićtrzonorganizacjiwkilku
pseudobunkrach,raczejbarakachczydomach,gdzieprzygotowanobyżywnośćiwodępitnąnabardzokrótkiczasprzetrwania
wukryciudowyzwolenia.
Kierownictwozakładało,żegdyNiemcyuciekaćbędąwpośpiechuipopłochu,członkowienaszejorganizacjiwyjdązukrycia
ibędąstrzeglimaszyniurządzeńwtzw.resortach(czyliwgettowychzakładachpracy),bymożnajebyłouchronićprzedgrabieżą
ibymożnajebyłoprzekazaćnowej,ludowejwładzy.Wtymceluopracowanoplanskoszarowaniaczłonkóworganizacji,zwłaszcza
młodych,nieobarczonychrodzinamiiodpowiedzialnościązarodziny.
Iotonadchodzisierpień1944r.Zaczynasięlikwidacjagetta.Plankierownictwazostajeczęściowowprowadzonywżycie.
Jaotrzymujęnakazorganizacyjny,byopuścićrodzinęiudaćsięnamiejscezakwaterowania(mojebyłonaŁagiewnickiej36,już
opustoszałymbudynkuwtymczasie).Możepowinienemwtymmiejscuzastanowićsię,czywówczaspostąpiłemetycznie,
pozostawiającmojąrodzinę,tj.matkę,ojcaidwunastoletniegobraciszka.Wtedyuważałem,żetomójobowiązeknaczelny:być
gotowymdowykonaniazadań,jakichwymagaodemnieruchoporu.(Niestety,dokładnejdatyichwywózkinieznam.Mama,która
jedynaprzeszłapozytywnieselekcjęwOświęcimiuiprzeżyławojnę,pamiętała,żebyłto11sierpnia).
Jesteśmywięcskoszarowani.Planykierownictwaspaliłyjednaknapanewce,adokładniej–na…PowstaniuWarszawskim,które
wybuchło1sierpnia1944r.Oczywiściejesttoskrótmyślowy,aleofensywaradzieckazatrzymałasięnaprawymbrzeguWisły.
Przypuszczaliśmyichcieliśmywierzyć,żenakrótko.Alejakkolwiekbyłobytokrótko–naszezapasybyniewystarczyły
doprzeżycia.
Dotegodoszłyjeszczedwaważne,bardzoważneelementy.
Pierwszy.NiemieckizarządcagettaBiebowzarządziłutworzenietzw.KomandaPorządkowego(Aufrämungskommando,nie
jestempewien,czydobrzepamiętamnazwę).Postanowiłpozostawićwgetcie700żydowskichrobotnikówdo„czyszczenia”getta:
uprzątaniaterenu,poszukiwaniaukrytychwalorów,dosortowaniarzeczypozostałych,bymócnalikwidacjiporzuconego
żydowskiegomieniadorobićsiękolejnejfortuny,ajednocześniewykręcićsięodsłużbyfrontowej.(Notabeneprzedwyzwoleniem
Łodziwstyczniu1945r.nakazanorobotnikomzewspomnianegoKommando,bywykopalinacmentarzużydowskimnaMarysinie
doły,wktórychmiałysięznaleźćichciała,pouprzedniejegzekucji.NaszczęściewstyczniuNiemcyuciekaliwpaniceimyśleli
tylkoouratowaniuwłasnejskóry).Wrazzpodaniemdowiadomości,żejedynąjednostką,jakapozostaniewgetcie,jest
tadouprzątania,ogłoszonokomunikat,żekażdyschwytanywukryciuzostanierozstrzelany.Kierownictwoorganizacjimusiałosię
zastanowić,corobićijakzdecydować.
Aterazważnydrugielementprzeddecyzją.TransportyzgettakierowanojużniedoChełmna,októrymwiedzieliśmyoddawna,
żejesttylkoiwyłączniemiejscemnatychmiastowejzagłady,leczdoOświęcimia:Auschwitzu-Birkenau.Wsierpniu1944
r.kierownictwoorganizacjijużwiedziało–prawiedokładnie,dziękiaudycjiBBC(notabenejateżwiedziałem,oczympiszę
wpublikacjiMójnajszczęśliwszydzień)–cotojestAuschwitz.Żejesttonajwiększafabrykaśmiercinatychmiastowej,aleteż
„normalny”obózkoncentracyjny,wktórymwykorzystujesięniewolnicząsiłęrobocząażdocałkowitejeksploatacji.
Prześledźmywięcterazrozumowaniekierownictwaorganizacji.Jeżelizalecączłonkomorganizacjipozostaniewukryciu
–wspecyficznychwarunkachłódzkichłatwozostanąwykryciirozstrzelani.Atzw.deportacjatojużniejakdawniej–wszyscy
bezpośredniodogazu.Itudodatkowaprzesłanka.Tesamewagony,którewysyłanozestacjiRadegastwŁodzi,wracały
zOświęcimiaregularnie.Iwtedy–oddajmyjej(niepamiętam,rzeczdosprawdzenia4)najwyższyhołd,uznanieiszacunek!–ktoś
zorganizacjiHa-SzomerHa-Cair,lewicowejorganizacjimłodzieżysyjonistycznej,zgłosiłsięnaochotnikanawyjazddoOświęcimia,
