Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
„Więcejnicniepowiem…”
RozmowazMarianemTurskimocalałymzgettałódzkiego
przeprowadzona28sierpnia2019r.wprzeddzieńobchodów75.
rocznicylikwidacjigettałódzkiego1
Gdykażdegorokurozmawiamyzgośćmiobchodów,okazujesię,żekonteksttychrozmówjestinny,zależnieodsytuacjipolitycznej
wkraju.GdypatrzyPannato,cosiędzieje,nafalęnienawiści,którasięprzelewa,zastanawiałsięPan,czyhistorianasczegokolwiek
nauczyła?
Pytaniejestodwieczne.Nibyuczyliśmysię,żehistoriajestmagistravitaehistorianauczycielkążyciaalekażdydostajepołapach
oddzielnie.Jesttobardzoważnepytanie,pytaniewistocierzeczyosenstego,coprzekazujemy.Czasamisięczłowiekzastanawia,
czyAuschwitzmógłbyniewsensiedosłownympowtórzyćsię.Niestety,tak.ByłemwStanachZjednoczonychwlatach
sześćdziesiątych,wczasienajwiększegonapięciawalkioprawaobywatelskie,iudałemsiędonajwiększegoogniskawalkiote
prawa,natzw.DeepSouth(GłębokiePołudnieUSA).Murzyn,taksięnieeleganckowtedymówiło,siedziałwmoimsamochodzie
obokmnie.Zauważylitomiejscowibiali,wmiejscowościMagnoliawstanieMississippiipodpalilimójsamochódtylkodlatego,
żebyłwnimciemnoskóryobokbiałego.
Podczastegopobytu(rok1965)właśniektoś,ktodowiedziałsię,żeprzeżyłemAuschwitz,zadałmipytanie:czysądzisz,żektoś
pozaNiemcamimógłbyzorganizowaćAuschwitz?Odpowiedziałem:tak,tojestmożliwe,jeżelibędąodpowiednieuwarunkowania.
Iuwastojestmożliwe,ponieważbiałyczłowiek,prostybiałyczłowiek,nawetniewielkiplantator,nawetniebogacz,jest
największymprzeciwnikiemrównychpraw.Dlaczego?Bojegojedynymbogactwemjestjegobiałaskóraiontegoswojegoskarbu
broni.Barierywprawiebarierydemokratyczne,barierypaństwowetojestwaszaszansa,żebytonieprzerosłowfaszyzm.
NiespodziewanezwycięstwoDonaldaTrumpawwielustanachdowodzitego,żetenbiałyczłowiek,broniącsięprzedutratą
uprzywilejowanegostatususpołecznego,poprzepopulistęidemagoga.Czyjestszansa,żebytozatrzymać,żebyniedoszło
doostateczności,żebypopulizmnieprzerodziłsięwautorytaryzm,apotemwtotalitaryzmtosprawabyćalboniebyć
amerykańskiejdemokracji.
Czyludzkośćsięuczynaswoichbłędach?Gdybyludzkośćsięuczyła,niepowinnobyłobyćKambodży,gdybyludzkośćsię
uczyła,niepowinnobyćNigerii,Sudanu,Jemenudzisiejszego,gdzieludzieumierajązgłodu.Aleniektórzymówią:„Notak,ale
AuschwitzjestwEuropie.Skądonimająotymwiedzieć?”Jestwtymwieleracji.Odpowiedźnapytaniejesttrudna,alemymusimy
robićwszystko,cownaszejmocy,bypowstrzymaćkilkaśmierci,kilkasetśmierci,kilkatysięcyśmierci.Tonaszobowiązek!
PowstańcywarszawscymówiądokiboliiONR-owców:„niezabierajcienamnaszychsymboli”.CzyWam[ofiaromZagłady]cośjest
zabieraneprzytym,cosiędziejeaktualniewPolsce?
Towymagałobydłuższejanalizy.Wkrótkiejrozmowieniemamożliwości,żebypowiedzieć,wjakimstopniujestzabierane.Jest
zabieranewsposóbniecobardziejzawoalowany.Tojestrzeczpodobna.Jeżelitym,którzyspalipodpierzyną,gdyinninarażali
wolnośćiżycie,apotemnagleprzywłaszczająsobieurojonezasługiiprzypisująsobieodwagę,jakąniewykazalisięwczasiepróby,
okazujesiętosamouznaniecoinnym,tomamynatoodpowiedź.
WświetletychtragicznychwydarzeńsprzedosiemdziesięciulatczymdlaPanajestwybaczenieipojednanie,czyonojestwogóle
możliwe?
Jabędęotymmówiłjutro,trochęmigłupiootymdzisiajmówić,alepowiem.Jeststarabiblijnanauka,którawjakimśsensiejest
elementemzachowaniażydowskiego.Zapewneczęstosięztymspotykaliście.Jesttonaukaujętawjednymkrótkimsłowie
przykazaniuzachor.Zachorpohebrajskuznaczy:pamiętaj!Ci,którzyznająBiblię,wiedzą,żesłowotowyjętezezdania:„pamiętaj
otym,cociuczyniłAmalek”2.Amalekbyłprzywódcąplemienia,którechciałowytrzebićcałkowicieIzraelitów.Więc:pamiętaj
zachor!Jesttowjakimśsensiejedenzkanonówżyciażydowskiegoiwpewnymsensieogólnoludzkiego,boBibliajestwłasnością
wszystkich.JedenzwielkichmyślicieliżydowskichadojegogrobustaleciągnąpielgrzymkipodzieńdzisiejszyrabinNachman
Me-UmanzHumania(pochodziłzBracławia,alepochowanyzostałwHumaniu),powiedziałrzeczniesłychaniemądrą:„Wielką
sztukąjestumiećzapomnieć”.Więcjeżeliczłowiekmażyćimusizinnymiwspółżyć,tomusisobieuświadomić,żeczłowiek,który
jestdzisiajmoimprzeciwnikiem,będziejutronadalżyłobokmnie.Więcjeżelijamamnieskakaćmuciągledooczu,jeżeliniemam
wyrywaćmuwłosów,jeżeliniemamgokopać,chociażkiedyśonmniekopałtomuszęposłuchaćrabinaNachmana.Powiedziałem
tokiedyśwnamiocienamiejscudawnejsynagogiłódzkiejwobecnościarcybiskupa[Grzegorza]Rysiaiotymbędęchciałteżjutro
powiedzieć:tak,naszymobowiązkiemjestpamiętać,aleniewolnobyćpamiętliwym.
„Janieznoszęwracaćwmiejsca,wktórychzdarzyłomisięcośzłego.Dlategopatrzęzawszenapaństwa,gdyprzyjeżdżacietutaj
naobchody,ipytam:jaktojest,gdyprzyjeżdżacietutajdoŁodzi,skoromaciemiećprawonaprawdęzłewspomnienia,maciemieć
prawonienawidzićtegomiejscainiechciećtutajbyć,ajednakprzyjeżdżacie”.
Straszniemiprzykro.Jutroteżchcęotymmówić.Więcniebędęterazrozwijałtematu.Powiemkrótko:Kiedyśpodobnepytanie
zadalimimłodziludzie.„DlaczegozostałeśwPolsce?”.OdpowiedziałemsłowamipoetyWłodzimierzaMajakowskiego(dzisiajjuż
prawienieznanego;niewiem,czyznaciejegonazwisko,jesteściezbytmłodzi,aledlamniebyłważnympoetąmojejmłodości).
Powiedziałonwjednymzeswoichpoematów:„ziemię,wktórejbyłoCibardzodobrze,ziemięmożeszzapomnieć.Ziemi,wktórej
głodowałeś,wktórejcierpiałeśniezapomnisznigdywżyciu”.Chybatojestwłaściwaodpowiedź.
JakiemaPanwspomnieniazDruskiennik,zdzieciństwa,dobre?