Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
CZĘŚĆI.HISTORIAIZNACZENIEZIELNIKÓWZZASUSZONYMIROŚLINAMI
6
Rewolucjawywołanawynalazkiemdrukudałaasumpt
dosystematycznychstudiówliteraturystarożytnejipój-
ściaokrokdalej-wstronęnauki.
Restauracjaikrytycznaanalizastarożytnychtek-
stówotematyceprzyrodniczejbądźmedycznejbyły
przyczynkiemdowyodrębnieniasięhistoriinatural-
nejjakodyscyplinynaukowejwpołowieXVIwieku
[Ogilvie2006,s.1-7]15.Procesrestauracjipolegałna
oczyszczaniutekstówzbłędównarosłychpodczasich
kopiowania,któretopomyłkiprzypisywanonajczę-
ściejarabskimkopistom.Powstaniezrewidowanych
wersjitekstówklasycznychzainicjowałożywedysku-
sjezarównowśródfilologów,jakiuczonych,którzy
zowychźródełkorzystaliwpraktycemedycznejifar-
maceutycznej.Towłaśniewnikliwalekturatychdzieł
ipoczucieniedosyturenesansowychbadaczyprzyczy-
niłysiędostworzeniapodwalinwspółczesnegoopisu
naukowego16.
Traktat„HistoriaNaturalna”(NaturalisHistoria)
PliniuszaStarszego(ok.23-79n.e.)był37-tomowąen-
cyklopediąwszystkichzjawiskwspółczesnegoświata,
zarównoprzyrodniczych,jakiwynikającychzdzia-
łalnościczłowieka.OpracowaniePliniuszapowstało
wznakomitejczęściwoparciuostudialiteraturygrec-
15Wcześniejtraktowanajakoelementfilozofiiprzyrody,historia
naturalnaporazpierwszypojawiłasięjakoosobnakategoriawency-
klopediiJuanaLuisaVivesaz1531,Detradendisdisciplinis,jednak
wrozumieniukategoriiliterackiej.Jakosamodzielnadyscyplina
wystąpiładopierowpismachFrancisaBacona,TeAdvancementof
Learning(1605),NovumOrganum(1620)orazDeaugumentisscien-
tiarum(1623):„(ł)Należywięcprzygotowaćzbiórlubczęściową
historięnaturalnąwszystkichdziwówicudownychpłodównatury,
wszystkiegowreszcie,cownaturzejestnowe,rzadkieiniezwykłe
(ł)”(Bacon,NovumOrganum,zaMichałemMencfelem[Mencfel
2010,s.39]).
16JednocześnietekstyDioskuridesaiGalenadarzonoogromnym
zaufaniem,oczymświadczyfakt,żebyłyoneelementemkursumedy-
cynynauniwersytetachwPadwie,BoloniiiMontpellierwlatach30.
XVIwieku[Ogilvie2006,s.33;Reeds1976,s.520].Ogilvieswójtrak-
tatonarodzinachrenesansowejhistoriinaturalnejnazwałScienceof
Describing(„Naukaopisu”lub„Opisjakonauka”)[Ogilvie2006,s.7
in.],wodniesieniudookreśleniaArtofDescribing(„Sztukaopisu”),
użytegojakotytułksiążkiosiedemnastowiecznymmalarstwieholen-
derskim.Autorporównujezmaganiasiedemnastowiecznychmalarzy
holenderskichdodziałalnościrenesansowychnaturalistów.
kiej17irzymskiej,iwzasadziebyłokompilacjąwiedzy
pozyskanejzinnychksiąg.Pliniuszwswoimdzieledo
kategoriihistoriinaturalnejzaliczałzarównoświatro-
ślin(księgiXII-XIX),zwierząt,minerałówiciałniebie-
skich,jakiantropologię,sztukę,przemysł,psychologię,
uprawęroliiwiedzęmedyczną18.
ZopisównaturyuPliniuszawyłaniasięsłużebna
rolanaturywobecosiągnięćcywilizacjiidziałalności
człowieka.Opisująckolejnegrupyroślin,podkreśla
przedewszystkim,wjakisposóbmogąbyćoneprze-
tworzonewróżnychgałęziachprzemysłu.„Historia
naturalna”jestzatempochwałądominacjicywilizacji
nadprzyrodąipodkreślaużytkowycharakterróżnych
elementównatury[PliniuszSekundus2017,s.23-25]19.
Pliniuszwswoimkataloguumieściłnietylkorośliny
lecznicze,lecztakżewszelkierośliny,natematktórych
znalazłwzmiankęwdostępnejmuliteraturze.Deklaro-
wał,żeniemalwszystkieroślinyopisanew„Historiił”
studiowałtakżepoprzezbezpośredniąobserwację20.
Oilewwiekachśrednichuczenitraktowalitekst
„Historiił”jakencyklopedięiczerpalizniejwiedzę
oświecie[Nauert1979,s.74],otylejegoczytelnikom
dobyrenesansuniewystarczałajużbezkrytycznare-
cepcja.Zaczętozatempublikowaćszczegółowekomen-
tarzedodziełaPliniusza.Wwynikuwnikliwejlektury
okazałosię,żewrzeczywistościjegoopracowanieza-
wierawielebłędów,którychpochodzenieróżnieinter-
pretowano21.Bardziejłaskawikrytycyodpowiedzial-
17GłównieTeofrastazEresos(370-287p.n.e.).
18UżytkowanieroślinwcelachleczniczychPliniuszopisałwksię-
gachXX-XXVII.
19Możnaoczywiściestwierdzić,żeopisprzyrody(anastępniekolek-
cjonowaniejejwytworów)wpewnymsensiezawszejestspecyficzną
manifestacjądominacjiczłowiekanadnaturą.Tamyślprzyświecała
wielutwórcomsystemówklasyfikacjiiprzyrodnikomzbierającym
okazy,zwłaszczazodległychzakątkówświata.Tujednakchodzi
oczas,kiedynaturabyłapostrzeganainstrumentalnie,zanimzaczęła
byćpodziwianaianalizowanajakozjawiskosamowsobie.
20MiałotomiećmiejscewogrodzieAntoniuszaKastora,którego
nazwał„największymautorytetemwdziedziniebotaniki”swoich
czasów[Pliny1961,s.142in.;Ogilvie2006,s.126].
21Popierwszefakt,żePliniuszniebyłbotanikiemiczerpałwiedzę
zksiążek,czasemczytanychmunagłos,zktórychnastępniedykto-
wałnotatki,zapośredniczyłtransferwiedzyiumożliwiałpopełnianie
licznychpomyłek[Healey1999,s.24].Ponadtosameźródła,zktórych
