Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.HISTORIANATURALNA:ODOBRAZUDOMINACJICZŁOWIEKANADNATURĄDOSAMODZIELNEJDYSCYPLINY...
7
nościązalicznepomyłkiobarczalidegeneracjętekstów
źródłowychorazsamegotekstu„Historiił”wprocesie
ichwielokrotnegoprzepisywaniaprzezniekoniecznie
wyedukowanychkopistów.Przeciwnicytakiejinter-
pretacjizarzucaliPliniuszowiniekompetencjęibrak
samodzielnejobserwacji,uzmysławiającjednocześnie
koniecznośćstworzeniawspółczesnychopracowań
ocharakterzeencyklopedycznym22.
DziełaDioskuridesa(ok.40-90n.e.)iGalena
(ok.130-200n.e.)niebyłyprzedmiotemtakzażartych
sporówjak„Historianaturalna”.Demateriamedicalibri
quinqueDioskuridesabyłauznanazasummęstarożyt-
nejbotanikiopisowej[Ogilvie2006,s.96]23.Wewstę-
korzystał,mogłyzawieraćbłędy,którePliniusznastępnieutrwalał
[Jones1961,s.xviii].Faktemjest,żewdzielePliniuszaniektórerośliny
występująpoddwiemaróżnyminazwami,jakrównieżniekiedyautor
jednąnazwąokreśladwaróżnegatunki[Jones1961,s.xviii].Możeto
takżewynikaćznieścisłościwtłumaczeniugreckichtraktatów,wktó-
rychniektórenazwygatunkówbrzmiąpodobnie,podczasgdyich
łacińskienazwyznaczniesięodsiebieróżnią.
22Takietezywysuwałm.in.ErmolaoBarbaro(1454-1493)wpracy
Castigationespliniane(1492),którykierującsiępuryzmemfilolo-
gicznym,starałsięoczyścićtekstPliniuszaznaleciałościipomyłek
narosłychzbiegiemczasupodczaskopiowaniatekstuiprzygoto-
wywaniagododrukujużwczasachnowożytnych([Ogilvie2006,
s.121-126],szczegółoweujęcietematuuNauerta[Nauert1979]).
Niedostatkimerytoryczneilogiczneuzupełniałwoparciuolekturę
rękopiśmiennychwersji„Historiinaturalnej”orazdziełinnychauto-
rytetówzczasówstarożytnych,takichjakTeofrastiDioskurides.
Mimopoprawieniaokoło5000błędównadaluważałdziełoPliniu-
szazawartościowe.InnegozdaniabyłwspółczesnyBarbaroNiccolò
Leoniceno(1428-1524),któryledwierokpóźniejopublikowałDe
Pliniietaliorummedicoruminmedicinaerroribus(1493).Leoni-
ceno,profesormedycynyipraktykującylekarz,zarzuciłPliniuszowi
(atakżeśredniowiecznymmedykomarabskim)poważnezaniedbania,
wtymbrakznajomościelementarnychfaktówprzyrodniczychoraz
dezynwolturęwnazewnictwieiopisachbotanicznych[Nauert1979,
s.81-83;Ogilvie2006,s.126-133;Touwaide2010,Kusukawa2012,
s.102-103].JednocześniepodkreślałwartośćdziełGalena,aprzede
wszystkimDioskuridesa,zwracającuwagęnadokładnośćjegoopi-
sówroślin,wynikającychznaocznejobserwacji.AtakLeonicenana
Pliniuszaprzysporzyłmuwieluwrogów,aletowłaśniedziękiniemu
nastawieniedotekstówantycznychuległozmianieiprzeniosłopunkt
ciężkościzrestauracjitekstudorealnegorozwojunowożytnejwiedzy
przyrodniczej.
23OryginalnyrękopisDemateriamedica…niebyłilustrowany.
Każdasubstancjaopisanajestwosobnymrozdziale.Roślinyopisane
sąwedługnastępującegoschematu:ogólnyopis,wymienienieczęści
przydatnychwmedycynie,formawyjściowa,zktórejprzygotowujesię
lek,właściwościleczniczeiterapeutyczne,ewentualneskutkiuboczne,
piedokataloguroślinautorpodkreśliłwartośćobser-
wacjinaturywpracybotanika,atakżekonieczność
znajomościdanegogatunkuwewszystkichstadiach
rozwoju24.Prymatempirycznegopodejściadoanalizy
roślinstałsięgłównymaspektemrosnącejpopularności
Dioskuridesawśródbadaczyprzezponad1600lat(!),
czyniącDemateriamedicanajdłużejpoczytnym
tekstemzzakresuhistoriinaturalnej25.Wychodząc
sposobyweryfikacjisporządzonegoleku,użyciewrzemiośle,kosme-
tyceorazweterynarii[Touwaide2010].
24Jegoopisycharakteryzowałysięrealizmem,wolnymodfilozoficz-
nychrozważańoprzyczynachiduszyprzyrody,typowychdlainnych
tekstówstarożytnychiśredniowiecznych.Cociekawe,Dioskuridesnie
zaznaczył,czyobserwacje,naktórychopierałswojeopisy,sąjegowła-
snymi.Niemniejjegopracawyznaczyławzorzecpracybadaczaroślin
ischematichopisu[Ogilvie2006,s.137in.].
25Demateriamedica,zwłaszczatawydanawpostacikomentarzy
autorstwaPieraAndreiMatthiolego(1501-1577),stałasięelementem
syllabusakursówmedycznych,nauniwersyteciewLejdziepodkoniec
XVIwieku,czywMontpellier[Ogilvie2006,s.37,73i282].Renesan-
sowibotanicymielidużezaufaniedoDioskuridesa,mimopewnych
ograniczeńjegotraktatu,opisywanychnaprzykładprzezAntoniego
Brassavolę(1500-1555)[Arber1970,s.11].Demateriamedicainspi-
rowaładowydawaniakolejnychkomentarzy,replikidrobiazgowych
analizwszystkichnajbardziejznanychnaturalistówepokirenesansu,
doktórychzaliczająsięErmolaoBarbaro,NiccolòLeoniceno,Euri-
cius(1486-1535)iValeriusCordus(1515-1544),OttoBrunfels
(1488-1533),HieronimBock(1498-1554),PierAndreaMattioli
orazCasparBauhin(1560-1624).PracatabyławydawanadoXVIII
wieku.Owciążaktualnejsileoddziaływaniategotraktatumożeświad-
czyćfakt,żewszelkiehistorycznetraktatybotanicznesąanalizowane
właśniewodniesieniudoDemateriamedica.Takjestrównieżwprzy-
padkunajstarszegozachowanegoilustrowanegoherbarza,zeświątyni
wTebtunis[Hanson2001;patrzrównieżTouwaide2010].Dioskurides
iPliniuszStarszymoglikorzystaćztychsamychźródeł,piszącswoje
traktaty.Zazwyczajprzyjmujesię,żeswojeopracowaniaopieralina
nieistniejącymdziśdzielegreckiegobotanikaCrateuasa(Kratevasa,
Iwiekp.n.e.),ponieważobydwajpodająjegonazwiskojakoźródło
wiedzy.PowołująsięrównieżnawiedzęTeofrasta.Korzystanieztych
samychźródełmożetłumaczyćpewnepodobieństwawtekścieNatu-
ralisHistoriaorazDemateriamedica.TekstDioskuridesaniezawiera
tylubłędów,cotekstPliniusza,cojesttłumaczonealbobrakiem
barieryjęzykowejsamegoautoraprzykorzystaniuzgreckiegoźró-
dła,albokorzystaniemprzezPliniuszazdziełaCrateuasawsposób
zapośredniczony,czyliprzezpracełacińskichtłumaczy.Rozważano
również,czyPliniuszmógłkorzystaćzdziełaDioskuridesa,który
powstałwpodobnymczasieco„HistoriaNaturalna”
,leczPliniusz,
mimopodaniaźródeł,zktórychkorzystałprzypisaniutraktatu,nie
wymieniawśródnichDioskuridesa[Jones1961,xixin.].Healeypod-
kreślaponadtodeklarowanąniechęćrzymskiegoautoradokultury
greckiej[Healey1999,s.30].Galenwtraktatacholekachprostych
izłożonychopisywałleczniczewłaściwościroślin,lecznieskupiałsię
