Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Morfologiafunkcjonalna13
nejegzokutykuli,zabarwionej,zwyklewkolorzebursz-
tynowymiwewnętrznejwarstwynajgrubszej,bez-
barwnejielastycznejendokutykuli.Niekiedymiędzy
egzo-aendokutykuląmożnawyróżnićmezokutykulę,
którejblaszkowatestrukturyzagłębiająsięwendoku-
tykuli.Bezpośredniopolinieniuoskórekskładasiętyl-
kozcienkiejibezbarwnejwarstwyegzokutykularnej.
Elastycznewłaściwościkutykuliumożliwiają
zmianykształtuciaławruchu(wydłużanieiskra-
caniesegmentów)podczasprzeciskaniasięwcia-
snychprzestrzeniach,comaszczególneznaczenie
6
7
8
9
5
1
4
2
3
dlaGeophilomorpha.Poruszaniesiępareczników
opierasięnasystemiehydraulicznym,wktórym
ruchowiciałatowarzyszyzmianakształtukutykuli.
Segmentypołączonesą„nazakładkę”,którazwija
sięirozwijapoddziałaniemciśnieniawhemocelu
zmieniającegokształtsiłąmięśni.
Uparecznikówoskórekkryjewielegruczo-
łówepidermalnych,rozmieszczonychpojedynczo
iwgrupach.Pojedynczekomórkigruczołoweoróż-
nejbudowiesąnieodłącznymelementemoskór-
kacałegociała,chociażwniektórychmiejscach
ciaławystępujązezwiększonączęstością.Dotyczy
Ryc.15.
SchematukładunerwowegoLithobiusforficatus.
toczułków,dystalnychczęściodnóży,zwłaszcza
ostatnichpar(Lithobiomorpha)orazmetasternitów
1—deutocerebrum,2—nerwoczny,3—gruczołcere-
bralny,4—protocerebrum,5—tritocerebrum,6—nerw
wrotny,7—zwójpodprzełykowy,8—zwójsegmentu
(Geophilomorpha).Gruczołykoksalne,naogółtwory
szyjnego,9—zwójI.segmentutułowiowego(napodstawie
wielokomórkowe,występująuwszystkichpareczni-
Rilling,1968,zm.)
kównabiodrachostatnichparnóg.Większośćparecz-
nikówposiadateżgruczołyanalne.Wydzielinagru-
czołówsternalnychmauniektórychGeophilomorpha
Układnerwowyinarządyzmysłów.Upareczni-
właściwościluminescencyjne,któremogąbyćjednym
kówprzedniączęśćmózgu(protocerebrum)tworządwa
zmechanizmówodstraszania.Gruczołynaodnó-
bocznierozrośniętepłaty,doktórychdochodząnerwy
żachuskolopendrniewątpliwietakżepełniąfunkcje
oczneinarząduTömösváry’ego,zakończoneczęścią
obronne.Porygruczołówsternalnychianalnychmają
gruczołową(ryc.15).UślepychGeophilomorphasą
teżznaczenieprzyregulacjiosmotycznej.Wydzielina
oneznaczniezredukowane.Śródmóżdże(deutocere-
gruczołówkoksalnychkrzepnienapowietrzutworząc
brum)jestreprezentowaneprzezdwapłatyunerwia-
lepkienicimającezastosowanieprzyobezwładnianiu
jąceczułki.Zamóżdże(tritocerebrum)takżemadwa
zdobyczyorazrozrodzie.
płatypołączonenerwemprzełykowym,przechodzi
Układmięśniowyparecznikówskładasięzczęści
wzwójpodprzełykowyunerwiającyżuwaczkiiobie
zewnętrznej(mięśniebiegnącewzdłużgrzbietu,
paryszczęk.Zanimznajdujesięzwójunerwiający
bokówistronybrzusznej,stabilizująceciało)oraz
szczękonóża,ponimnastępująkolejnezwojedalszych
częścibardziejwewnętrznej(mięśniebiegnąceuko-
segmentówojednakowejbudowiez34paramiodcho-
śnieigrzbieto-brzusznie,umożliwiająceskracanie
dzącychnerwów.Ostatnizwój,nazywanygenitalnym
segmentówibocznezachodzeniepłytekprzyskrę-
jestmniejszyniżpozostałe.
tachciała).UparecznikówzrzęduScutigeromorpha,
Niektóremiejscacentralnegoukładunerwowego
wkażdymsegmencietułowiowymorazwsegmencie
zawierająkomórkineurosekrecyjne.Największeich
zagłowowym,apodemytworządobrzerozwinięty
skupieniestanowigruczołmózgowy,położonywdy-
twórzlicznymiwypustkami,nazwanymostemen-
stalnejczęściprotocerebrum,pozatymwystępują
doszkieletowym,położonymnadjelitemistanowią-
wbocznychobszarachczęściprzedniejiwśrodko-
cyprzyczepmięśninóg.Upozostałychpareczników
wymobszarzetylnejczęściprotocerebrum,atakże
szkieletwewnętrznywkażdymsegmenciejestrepre-
wprzedniejitylnejczęścikażdegozwojusegmen-
zentowanyzaledwieprzezparęrozdzielonychpłytek.
talnego.Neurosekretyprodukowanegłównieprzez
