Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Morfologiafunkcjonalna15
li,wbezpośrednimsąsiedztwiepodstawyczułkaima
formęmałego,okrągłegozagłębienia,odgraniczone-
goobrączkowatymzgrubieniem.Pełnirolęchemo-
ihigroreceptora,wbadaniachnadjegoelektroprze-
wodnictwemwykrytoreakcjęnaobecnośćCO
2
.
WszystkieGeophilomorphaorazCryptopidae
(Scolopendromorpha)sąślepe.Scolopendridaemają
poczteryocellizobustrongłowy.Jednąparęocellima
Craterostigmus,natomiastuLithobiomorphaliczba
ocelliwahasięwzależnościodgatunku.Niektórega-
tunkijaskiniowesąślepe,gatunkizwiązanetrybem
A
5
4
1
2
3
B
5
1
2
4
3
życiazpowierzchniąziemimająichpokilkadzie-
siąt.Wniewielkimzakresieliczbaoczuzmieniasię
teżwobrębiegatunku.Scutigeromorphadysponują
dobrzerozwiniętymioczamizłożonymizkilkuset
omatidiów,którychultrastrukturaodpowiadaoma-
tidiomoczuzłożonychuCrustaceaiHexapoda.
Układpokarmowyiodżywianie.Przewódpo-
karmowywpostaciprostejrurki,zaczynającejsięod
otworugębowegoimającejujściewostatnimseg-
mencieciała.Możnawnimwyróżnićjelitoprzednie,
środkoweitylne(ryc.17).Jamęgębowąogranicza
odprzoduwargagórna(labrum),odstronygrzbie-
Ryc.17.
Układpokarmowypareczników.
towejbłoniastapowierzchniagardzieli(epipharynx),
A—Geophilusflavus.B—Lithobiusforficatus;1—jelito
zbokówżuwaczki,odstronywewnętrznejdelikatna
przednie,2—jelitośrodkowe,3—jelitotylne,4—cewka
powierzchniagardzieli(hypopharynx),zwyklepokry-
Malpighiego,5—gruczołślinowy(A—wgPlateau,1878;
tagęstowłoskamilubkolcamiczuciowymiiporami
B—napodstawieRilling,1968,zm.)
jednokomórkowychgruczołów.Wgardzielimająuj-
ściegruczołyślinowe.UScutigeromorphacentralna
wateuchyłki.Przezstosunkowowąskiprzełykpo-
częśćgardzielijestbardzoschitynizowana,odgóry
karmdostajesiędorozszerzonegojelitaśrodkowego.
mawyrostekkutykularny,zdołutwardąrynienkę,
Zfunkcjamiukładupokarmowegozwiązanyjest
conajprawdopodobniejułatwiamiażdżeniepokar-
parzystygruczołjadowyorazgruczołygłowowe.
mu.Nakońcugardzieliznajdująsiędwaworeczko-
Gruczołjadowymieścisięunasadyszczękonóży,
RAMKA1.Jadowitośćadrapieżnictwo
Jadparecznikówzabijastawonogi,alemożepowodowaćteżśmierćmałychkręgowców.Jaddużychskolo-
pendrjestniebezpiecznydlaczłowieka,leczukąszeniadrobnychparecznikówmogąwywoływaćniewielkie
stanyzapalne,oilerozmiaryzwierzęciapozwalająnaprzebicieludzkiejskóry.Wprzypadkugatunków
środkowoeuropejskichjesttonaogółniemożliwe.
Ofiaramiparecznikównajczęściejsązwierzętabezkręgowe,dostępnewotoczeniu.Długouważano,że
Geophilomorphażywiąsięgłówniedżdżownicami.Dopieropóźniejszebadanianadwybiórczościąpokarmową
wykazały,żewskładdietywchodząrozmaitebezkręgowceglebowe,zazwyczajdużomniejszeodswojegodra-
pieżcy.Scutigeromorpha,zwanewwielujęzykach„muchołówkami”bezproblemupolująprzedewszystkimna
owadylatające,czatująnanienieruchomoigwałtownieatakują.JedyniewiększeScolopendridaesąwstanie
polowaćnakręgowce,choćniestanowiąoneichgłównegopokarmu.Mogątobyćmyszy,żaby,jaszczurki,
mniejszewęże,niedawnoopisanotakżepołowyskolopendrnanietoperzewjaskiniachAmerykiŚrodkowej.
