Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
Kooperatyzmżydowski
miaławjegorozumieniudoprowadzićdolikwidacjiprywatnego
pośrednictwagospodarczego—rozwiązująctymsamymwszystkie
obrazuświataklasśrednich,kapitalizmubezkonkurencji,pracynajemnej,przemysło-
wegowzrostuproduktywności,bezklasspołecznychiwalkiklasowej.Marzyonosta-
tycznym,stanowymkapitalizmie,wktórymwartośćużytkowadominujenadwartością
wymienną,prymatzaś«całości»likwidujezjawiskowyobcowania.Drobnomieszczanin
czujesięspołeczniezdominowanyprzezpostępijegospołecznychprotagonistów—
burżuazjęipracownikównajemnych—atakżeprzezekspansjętowarówwytwarza-
nychmetodamiprzemysłowymi,któredewaluująwartośćjegorzetelnejpracy.Socjalista
drobnomieszczańskidomagasięekwiwalentnejwymiany,tazaśmożebyćzagwaranto-
wanatylkowramachstosunkówmiędzyindywidualnymiproducentamiikonsumen-
tami.Kapitalistycznystosunekklasowy,występującyjakoantagonizmanonimowych
grupwładzy—atakżetowar,pieniądzikryjącasięzanimiwkapitalizmierealna
abstrakcjastosunkówspołecznych—sądlaniegoniepojętymiwymiaramiprocesu
uspołecznienia,przeciwkoktórychślepejmocykierujesięrewoltasocjalizmudrobno-
mieszczańsko-konkretystycznego”(BertholdFranke,DieKleinbürger.Begrif,Ideologie,
Politik,Campus,FrankfurtamMain-NewYork1988,s.76-77).Wteoretycznychra-
machkoncepcjikapitalizmuMarksa,doktóregoanalizFrankesięodwołuje,tentyp
„socjalizmu”miałcharaktertyleżreakcyjny,coutopijny:reakcyjny,gdyżzorientowany
kumodelowibezpośrednichstosunkówwymianydrobnychindywidualnychproducen-
tów,występującychnaszersząskalętylkowepoceprzednowoczesnej;utopijny,gdyż
wewnętrzniesprzecznynapłaszczyźniespołecznejiekonomicznejwswoimprojek-
cierównoczesnegozachowanianowoczesnegowzrostuproduktywnościkapitalistycznej
(któregoprzesłankąjestokreślonyukładstosunkówklasowychwspołeczeństwie)zty-
pemprodukcjiiwymiany(„konkretnej”isprawiedliwej),kojarzonymzestosunkami
drobnotowarowymi.ZwywoduFrankegoniewynikajasno,czywtymkontekścienale-
żysytuowaćideologicznetłopowstaniakoncepcjispółdzielczychSchulzegozDelitzsch.
Wydajesięjednak,żemimopewnychogólnychzbieżnościmyślowychznurtemsocjali-
zmudrobnomieszczańskiegojesttoinnyprzypadek,gdyżSchulzenawiązywałdotradycji
liberalnej,apropagowaneprzezniegospółdzielniekredytowemiałycelpraktyczny:do-
prowadzićdoekonomicznegoprzetrwaniawarsztatówpracydrobnychindywidualnych
producentów(przedewszystkimrzemieślników)wwarunkachekspansjikapitalizmu
przemysłowego.SamorządnośćspółdzielczawujęciuSchulzegooznaczałazastosowa-
niezasadysamopomocy,przyzachowaniuliberalnychzasadwymiaryrynkowej,itym
samymjejzakładanesystemoweznaczeniebyłoznaczniebardziejumiarkowaneodra-
dykalnychantykapitalistycznychideiProudhonaiinnychprzedstawicieli„socjalizmu
drobnomieszczańskiego”.Przyczym,jakzauważaFranke,rozwójspółdzielczościkredy-
towejwNiemczechniedoprowadziłdoutrzymaniapolitycznegowpływuugrupowań
liberalnychwśrodowiskudrobnomieszczańskimwdrugiejpołowieXIXw.(codotyczy
takżeinnychkrajówEuropy)(tamże,s.44-46).NadjaRakowitzwnowatorskiejpracy
EinfacheWarenproduktion.IdealundIdeologie(Caira,Freiburg2000)szczegóło-
woanalizujewyobrażenia(przedkapitalistycznej)prostejprodukcjitowarowejwmyśli
marksistowskiejicyrkulacyjneutopieskoncentrowanenasferzecyrkulacjiwkoncep-
cjachekonomicznychProudhonainiemieckiegoekonomistySylviaGesella.
