Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział1
Krajijegomieszkańcy
PouniizLitwąukońcaXIVw.ażpowiekXVImonarchia,którąrządziliJagiellonowie,zajmowała
wróżnychokresachod900000doponad800000km2ibyładrugimcodowielkości(poMoskwie)
państwemwEuropie[52].ŚwiadomośćtegofaktuwyraziłwXVIw.JanKrasiński,autorpierwszego
wydanegopołacinie„przewodnika”poPolsce[53]:„Powszechniewiadomo,żePolskajestpaństwem
ogromnym,któremnogieludyzwyczajamiijęzykiemróżne,zdziwnymszczęściemwjednociało
społecznezłączyłoiwładzyjednegokrólapoddawszy,dotakiejdoszłowielkości,żekrólpolskiwszystkim
ziemiomodOdrydoWisłyiDniepru,odMorzaCzarnegodoMorzaBałtyckiego,iodostatnichkrańców
LitwyażdoMoskwyiSzwecjirozkazuje.NatymobszarzeSarmacjieuropejskiejliczneiobszerneziemie,
jakoto:Polska,Litwa,Ruś,Mazowsze,ŻmudźiInflanty,wjednąpotężnegopaństwacałośćsię
zlały”[54].
CałyobszarnazywanyodXVIw.RzeczpospolitąObojgaNarodów,czyliKrólestwoPolskiezłączone
uniązWielkimKsięstwemLitewskim,składałsięzziemoróżnejhistorii,kulturzeorazskładzie
etnicznym.LeżącywśrodkuEuropykrajwciąguswoichdziejówwielokrotniezmieniałkształt,niektóre
ziemietracił,innezyskiwał.
Zacznijmyopiskształtującejsięnatymterytoriumod1386r.Rzeczypospolitejodprzedstawienia
KrólestwaPolskiego.NiecopóźniejniżdziełkoKrasińskiegoukazałasięinnapraca,podtakimsamym
tytułem
Polonia,
opublikowanaprzezMarcinaKromerajużpouniilubelskiej(1569),kiedyzaszły
zasadniczezmianywskładzieziemtworzącychPolskę.Kromer,znawcaówczesnychmap,napisał,
że„kształtemprzypominaPolskanapiętyłuk,któregocięciwaodciągniętaniecodotyluskierowanajest
napołudnie,idopewnegostopniawstronęzimowegozachodusłońca,aramionatworząkrzywiznę
zwróconąnapółnociwstronęletniegowschodusłońca.[...]DoważniejszychczęściPolskinależą
WielkopolskaiMałopolska,RuśiPrusyKrólewskie,Podole,MazowszeiKujawy.Zkoleiwobrębie
samychtychczęściistniejepodziałnadzielnice,albo,jaktosiępowszechniemówi,nawojewództwa
iziemie”[55].
Wielkopolska,kolebkapaństwapolskiego,nazywanapołacinie
PoloniaMaior,
cowłaściwiemożna
bytłumaczyć‘StarszaPolska’,razemzMałopolską
(PoloniaMinor
–‘MłodszaPolska’)stanowiły
KrólestwoPolskie,zjednoczoneprzezostatnichpiastowskichkrólów,WładysławaŁokietkaiKazimierza
Wielkiego.ObszartenstalepowiększałsięodkońcaXIViwciąguXVw.Jagiellonowieprzejęli
poPiastachdążeniedozjednoczeniaziem,któretworzyłypaństwopolskieprzedrozbiciemdzielnicowym
wXIIw.Dziejeichodzyskiwaniabyłydługie,aodbywałosięononaogółmocąwzajemnejugodykróla
Polskiistanówdanejziemiwprocesiejejinkorporacji.
Wielkopolskawłaściwa,zżyznąziemiąitysiącemjezior,dzieliłasięnawojewództwopoznańskie
ikaliskie,zgłównymimiastamiPoznaniemiGnieznem–stolicąarcybiskupówiprymasów(od1417),
atakżewspomnianymprzezPtolemeuszastarodawnymKaliszemleżącymnaszlakubursztynowym.
PozaWielkopolskąleżąKujawy,łączącejązMazowszem.DoKoronyziemiakujawskawróciławlatach
1394-1396.ZnadaniakrólaLudwikaAndegaweńskiegonależaładoPiasta,księciaWładysława
Opolczyka.PoprzyłączeniudoKrólestwautworzonotamwojewództwainowrocławskieibrzeskie.
OpolczykotrzymałtakżeodLudwikaziemiędobrzyńską,którązastawiłKrzyżakom,aleWładysław
Jagiełłow1404r.wykupiłjązrąkzakonuzasumę50000kopgroszypraskichdziękipodatkom
uchwalonymnatencelprzezszlachtę.Razjeszczezagarniętaw1409r.przezKrzyżaków,wróciła
doPolskinamocytraktatupokojowegowToruniuw1411r.iotrzymałastatuswojewództwa
dobrzyńskiego.
DługibyłprocesodzyskiwaniaMazowsza,pozostającegowstosunkulennymzPolskąodKazimierza
Wielkiego.Układtenprzewidywałinkorporacjęposzczególnychksięstw,najakiepodzieliłosięwXIII-XIV
w.,powymarciurządzącychtamPiastów.Rzeczywiście,wmiaręwygasaniaposzczególnychlinii
PiastówmazowieckichichziemiewracałydoKorony:zaKazimierzaJagiellończykaw1462r.ziemia
rawska,w1468r.–gostyńskaisochaczewska,w1495r.,zaJanaOlbrachta,ziemiapłocka,aw1526r.,
pośmierciostatnichPiastówzwiązanychzWarszawą:książątStanisławaiJanuszaIII,ZygmuntStary
włączyłdoKrólestwaresztęMazowsza.Granicepowstałychnatymtereniewojewództwrawskiego,
płockiegoimazowieckiegobyłyprzybliżonymodbiciemwcześniejszychpodziałówdzielnicowych.
PrzyłączeniecałegoMazowszado
CorpusRegniPoloniae,
awięcCiałaKrólestwaPolskiego(stądsłowo
inkorporacja),wpłynęłopozytywnienaprzyspieszenierozwojugospodarczegotegoregionu,nieco
zapóźnionegowstosunkudoresztyziemkoronnych.Rozwinęłysięmiasta,zwłaszczależącenadWisłą
WarszawaiPłock.Tapierwsza,zewzględunaswojecentralnepołożenie,stopniowostawałasięstolicą
państwa.„NajznakomitszeistołeczneMazowszamiastoWarszawanadbrzegiemWisłypołożona,była
dawniejstolicąksiążątMazowsza.TerazzaśzpowodudogodnegojejnadWisłąpołożeniaodbywająsię
wniejwalnekrólestwasejmy.ZygmuntAugustpostawiłtuzogromnychbeleknajwiększynapółnocy
most.Płockteżnadtążrzekąpołożony,stolicabiskupia,posiadającyznakomitąkapitułępierwsze
