Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
irozszerzonozakazsprawowaniakilkuważnychurzędówprzezjednąosobę
(incompatibilia).
Konstytucja
tegosejmuokreśliłatakżekompetencjeurzędnikówcentralnych,tj.kanclerza,podskarbiegoimarszałka.
W1505r.wRadomiuuporządkowanowielesprawwzakresiesądownictwa,promulgowanom.in.tzw.
StatutŁaskiego,
którybyłkodyfikacjąprawdotychczasobowiązującychwKrólestwie.Stałsiępodstawą
funkcjonowaniaprawaprzeznastępnewieki.Artykułykonstytucjitegosejmuzaczynająsięodbardzo
istotnegostwierdzenia,żeodtądniczegonowego
(nihilnovi)
niemożnapostanowićbezzgodynietylko
radykrólewskiej,aleiszlachtyzebranejnasejmie.Ukonstytuowałsięrównieżsejm,złożonyzizby
poselskiejorazsenatuobradującegopodprzewodnictwemkróla.
Aleksanderpodejmowałtakżepróbyreformmonetarnejiskarbowej.BadaniaJanaRutkowskiegonad
skarbowościąkrólapokazały,żezaczynałasięonapoprawiaćwstosunkudopoprzedniegookresu[123].
Królchorowałjużwczasiesejmuzwołanegow1506r.wLublinie.PrzewożonydoWilna,zmarł
20sierpnia,usłyszawszyjeszczeprzedśmierciądobrąwieśćozwycięstwieMichałaGlińskiegonad
TataramikrymskimiMengliGireja5sierpnia1506r.podKłeckiem.
Obajbracia,JanOlbrachtiAleksander,panowalizbytkrótko,abyrozwinąćwpełniswojemożliwości.
JanOlbracht,któryrządziłwKoroniedziewięćlat,zostawił,jaksięzdaje,Polskęwgorszymstanieniż
przejąłjąpoojcu.Wpolityceczarnomorskiejponiósłklęskę,niezdążyłwykorzystaćsojuszuzFrancją,
niewieleudałomusięzdziałaćdlazbliżeniaPrusdoKorony,chociażprzygotowałpodniegrunt
opracowanąwkancelariiordynacją.Szlachtazdobyłaodniegonoweprzywileje,alekosztemmieszczan
iwłościan.Niewątpliwiebyłtodzielnyirycerskikról,alewódznienajlepszy,gdyżbrakowałomurozwagi
iwytrwałości.Aleksander,którypanowałjeszczekrócej,bozaledwiepięćlat,odznaczałsię
sumiennościąiwytrwałością,atakżewyczuciemsprawiedliwościitakwielkąhojnością,żezarzucano
murozrzutność.MimonaciskówzestronyFryderyka,matki–królowejElżbiety–iWładysława,aby
wydzielićjakozaopatrzeniedlaZygmuntaJagiellończykaksięstwokijowskiealboPrusylubMazowsze,
niezgodziłsięnato,lękającsię,żewtymwypadkupowstrzymanyzostałbyprocesintegrowaniasię
PrusiMazowszazKoroną,aoddanieKijowaosłabiłobyWielkieKsięstwo.
NiedobrareputacjaAleksandra,którapowstałapodpióramiXVI-wiecznychhistoriografów,byładla
niegoniesprawiedliwa.Zdołałonwkrótkimczasieprzystąpićdouporządkowaniawieluspraw,
aodniesionesukcesyzawdzięczałzarównosobie,jakiwspółpracywybitnychludzi,którychumiałsobie
dobierać.
Rexpacificus
ijegowojny
PokrótkichrządachOlbrachtaiAleksandraobatronyobjąłichmłodszybrat,Zygmunt,wskazanyprzez
umierającegoAleksandrajakojedynyspadkobierca.Tymrazempanowaniemiałobyćbardzodługie,
trwałobowiembezmałapólwieku:od1506do1548r.
NawiadomośćochorobiekrólaAleksandraZygmuntJagiellończykpospiesznieopuściłŚląsk.Ośmierci
bratadowiedziałsię,jakprzypuszczaFinkel,azanimŁowmiański,naterenieMazowsza,skąd
natychmiastudałsiędoWilna.Obajhistorycyuważają,żetakąkolejnośćbraciaułożyliwcześniej,aby
niedopuścićdorealizacjiniekorzystnychdladynastiipostanowieńmielnickich.Zgodnieznimiwyboru
następcyAleksandramielidokonaćwspólnieLitwiniiPolacy.Zygmuntbyłświadom,żeobjęcienajpierw
dziedzictwaJagiellonów,jakimbyłoWielkieKsięstwoLitewskie,jestwłaściwądrogądopolskiegotronu.
PogrzebAleksandraodbyłsięwkatedrzewileńskiej11października1506r.,ajuż20październikanatron
hospodarskiwybrano„zgodliwymiglosyZygmuntaKazimierzowicza[...]jakopanaprzyrodzonego”
–zapisałStryjkowski.PierwszymaktemZygmuntabyłozatwierdzeniewszystkichdotychczasowychpraw
iprzywilejówLitwy[124].
Postawieniprzedtymfaktempanowiepolscyniemoglipozwolićsobienautracenieogniwa,które
spajałodwakrajeodczasówJagiełłyi8grudniajednomyślniewybralihospodaraWielkiegoKsięstwa
nakrólaPolski.WybórpoparłtakżeWładysław,królCzechiWęgier.Odchwilitegopodwójnegowyboru
obapaństwapodlegałyjednemumonarszenazasadzieuniipersonalnej.Formatazostałautrwalona
wczasie42latpanowaniaZygmuntaI,apotemjegosynado1569r.,kiedytowwynikudługiej,nieraz
bardzotrudnejsymbiozyobuorganizmówdojrzałamyślozawiązaniuuniirealnej,ustanowionej
nasejmiewLublinie.
NiemalcałepanowanieZygmuntaI,aszczególnieokresdo1537r.,wypełnionebyłowojnami,które
musiałprowadzićkrólchwalonyprzezwielkiegohumanistęErazmazRotterdamuzaumiłowanie
pokoju![125]Byłytotrzywojnylitewsko-moskiewskie,toczącesięzprzerwamiod1506do1537r.,
ostatniajużwojnazKrzyżakamiwlatach1519-1521,walkizTataramiiMołdawianami,regularnie
napadającyminapołudniowo-wschodnieKresy,orazwojnazTurcjąw1524r.Tensplotkonfliktów
odziedziczonypopoprzednikachrazemzwielomatrudnymisprawamiwewnętrznymi,którewymagały
pilnejreformy,stawiałwielkiewyzwaniaprzedwładcą,liczącymsobiewmomenciewyboruczterdzieści
lat.MiałzasobąkilkuletniedoświadczeniewrządzeniuwimieniukrólaWładysławanaŚląsku,najpierw
od1501r.jakoksiążęGłogowa,aod1504r.jakonamiestnikcałegoŚląskaiŁużyc.Zygmunt
Jagiellończykzdobyłsobieszacunekpoddanychsprawiedliwościąitroskąopoprawęwarunkówichżycia.
Wspomagałrozwójhandlu,podniósłbezpieczeństwonapodległychmuterenach,wydajączdecydowaną
wojnęrozmaitymbandomrabusiówgrasującychnaŚląskuipolskimpograniczu,przeprowadziłreformę
systemumonetarnego,utrzymywałdobrestosunkizPiastamiśląskimi[126].
