Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Początki:Giedyminowicze
Zarazza
progiemwielkiejodludniPodlasiaczerniałaogromnaPuszczaBiałowieska,słynniejszaterazniżwówczas,kiedynie
mniejrozległeborymścisławskie,borysowskie,rudnickieodWilnakuNiemnowizacieniałykrajtylążinnymiwróżnych
stronachpuszczamiBiałowieskiemuPoprzecinanewewnątrzszerokimiłąkamiijeziorami,zagęszczonewszelkimirodzajami
krzewówidrzew,pełnebłąkającychsięwichcieniugromadzwierzadzikiego,przedstawiałysięniezmierzoneprzestwory
leśne,jakbywcaleosobnepaństwaroślinizwierząt.
(K.Szajnocha,Jadwiga
iJagiełło.1374-1413,
t.3,Warszawa1974,s.138-139)
Litwini,podobniejakŁotysze,JaćwięgowieiPrusowie,należądoplemionbałtyjskich,awraz
zeSłowianamidoludówindoeuropejskich.Naterenynadbałtyckieprzybyliprawdopodobnie
wpoczątkachIItysiącleciaprzedChrystusem.NazwaLitwypojawiasięporazpierwszyw
Roczniku
kwedlinburskim
podrokiem1009wrazzwiadomościąomęczeńskiejśmierciBrunonazKwerfurtu,który
zginął
inconfinioRuscieetLituae,
napograniczuRusiiLitwy[17].
NaprzełomieXIiXIIw.doszłodopowstaniazalążkówpaństwalitewskiego.Zadziwiającejestjego
długie–niemaldokońcaXIVw.–trwaniewpogaństwie,mimobliskiego,odzachoduipółnocy,
sąsiedztwachrześcijaństwałacińskiego–Polski,zakonówkrzyżackiegoiinflanckiego,anawschodzie
ipołudniuLitwy–prawosławnychRusinów.
NiemniejszezdumieniebudzifaktutworzeniaprzezLitwinówwciąguXIIIiXIVw.ogromnego
państwa,sięgającegoodBałtykupostepyczarnomorskie,przekraczającegonawschodzielinięDźwiny
iDniepru,podchodzącegoniemaldobramMoskwy.Państwolitewskie,którewłączyłowswegranice
słowiańskichRusinów,okazałosię,jaknapisałHenrykPaszkiewicz,„tworemnadspodziewanieżywotnym
itrwałym.Dowodzitowielkichwalorównaroduirozumupolitycznegojegowładców”[18].
Trzebapamiętać,żeterenyzamieszkaneprzezLitwinówwXiXIw.byłynajeżdżaneprzezRusinów,
pustoszoneprzezWikingów,odXIIw.zagrożoneprzezosadnikówniemieckichosiedlającychsięuujścia
Dźwiny.TodlaichobronyprzedLitwinamiiRusinamipowstałzakonrycerskiBraciChrystusa,zwany
ZakonemKawalerówMieczowych.WrazzesprowadzonymiprzezmazowieckiegoksięciaKonrada
wpoczątkachXIIIw.BraćmiSzpitalaNajświętszejMaryiPannyDomuNiemieckiego–Krzyżakami
–wceluobronygranicpółnocno-wschodnichprzedpogańskimiplemionamiBałtów,prowadziliwobec
nich,podpozoremchrystianizacji,działaniaeksterminacyjne[19].Największakatastrofadotknęła
plemionaPrusów,zamieszkującychwliczbieok.170tys.terytoriumliczące42tys.km2.Zostali
wyniszczenilubwchłonięciprzezpaństwokrzyżackie.Łotysze,zok.145tys.ludnościnaterenie
podobnymdoobszaruLitwy(ok.58tys.km2),bylizdominowaniprzezosadnikówniemieckich
wspieranychprzezZakonKawalerówMieczowych.JedynieLitwa,zok.170tys.mieszkańców,obroniła
swąniezależnośćizbudowaławielkiebałto-slowiańskiepaństwo[20].
WXIIw.zaczęłarozszerzaćsweterytoriumpozaziemiamietnicznymiAuksztotyiŻmudzi.Stopniowo
zajęłaRuśCzarnązNowogródkiem,GrodnemiBrześciem,następnieopanowałaRuśBiałązPołockiem,
WitebskiemiMińskiem,potemprzyszłakolejnaPolesie,PodlasieiWołyń[21].Wlatach80.XII
w.sięgnęliLitwinipoPołocknadDźwinąorazPsków.NaprzełomieXIIiXIIIw.państwolitewskieweszło
wokreswyraźnegorozwojumilitarnegoiekonomicznego.Korzystajączosłabieniaksięstwruskichprzez
najazdyTatarów,rozszerzałoswegranicedrogąpodbojówizabiegówdyplomatycznych[22].
Władcą,którypołączyłterenyLitwywłaściwej,czyliAuksztoty,orazŻmudzi,iutworzyłok.1240
r.państwolitewskie,byłMendog(Mindaugas,Mindowe),jedenzkunigasów–dowódcówwojskowych
wzbogaconychnawyprawach.Procestworzeniapaństwa,słaboźródłowoudokumentowany,jesttrudny
doodtworzenia.Przygotowywałygowspólnedziałaniadyplomatyczneiwojennekunigasów.Wźródłach
odnajdujemyichimiona,np.przyokazjizawieranychukładówzksiążętamiruskimi[23].Wpóźnych
tekstach,pochodzącychbowiemdopierozXVIw.,pojawiłosięimięRyngolda(Ryngolta)–ojca
Mendoga.
PowstawaniepaństwalitewskiegowXIIIw.byłoprocesemskomplikowanym,wktórymMendog
odegrałniewątpliwieważnąrolę.Napierwszemiejscewśródkunigasówwysunąłsięprawdopodobnie
dziękibezwzględnemupostępowaniuzrywalami.Jakdonoszą
Rocznikiruskie,
mordowałswych
przeciwnikówlubwysyłałwodlegleterenyruskie,zabierającimposiadłościlitewskie[24].Jednocześnie
zapomocązabiegówdyplomatycznychuzależniałsłabszychodsiebiekunigasów,m.in.poprzez
małżeństwazjegosiostrami.Ostatecznieutworzeniezjednoczonegopaństwalitewskiegodokonałosię
naprzełomielat40.i50.XIIIw.[25]
RywalMendoga,jegobliskikrewny,rządzącywPołockuTowciwił,jakopierwszyksiążęlitewskiprzyjął
zrąkarcybiskupaRygichrzestwobrządkułacińskim,bymócprzeciwdziałaćakcjijednoczeniaziem
litewskich.Mendogzgrabnymposunięciemdyplomatycznym,jakimbyłozwiązaniesięzmistrzem
zakonuinflanckiego,skłóconymzarcybiskupemRygi,przeszkodziłtymzamiarom.Prawdopodobnie
w1250lub1251r.przyjąłchrzestwrazzrodzinąiniektórymiczłonkamidworu;wysłałtakżeuroczyste
poselstwodoInnocentegoIV.ZostałooneprzyjętewMediolanieprzezpapieża,którypowołałbiskupstwo
