Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
Wlatach1386–1572panowaławPolscedynastiaJagiellonów,którzyzasiedlinatroniepoPiastach
ispokrewnionychznimiAndegawenach.KoronęKrólestwaPolskiegonosiliprzedstawicieletrzech
pokoleń,wywodzącysięodostatniegowEuropiepogańskiegowładcy,wielkiegoksięciaLitwy–Jagiełły.
PochodziłzpanującegotamodXIIIw.roduGiedyminowiczów.
Jagiełło,pochrzciewKrakowienoszącyimięWładysław,zostałprotoplastądynastii,powiązanej
koligacjamimałżeńskimizwielomarodamipanującymiwEuropiewXIV–XVIw.:zaustriackimi
Habsburgami,rusko-moskiewskimiRurykowiczami,bawarskimiWittelsbachami,saskimiWettynami,
brandenburskimiHohenzollernami,węgierskimiAndegawenami,zPiastamiśląskimiimazowieckimi,
zeszwedzkimiWazami,zksiążętamiPomorza,Węgier,WłochiFrancji.
SzczytpotęgidynastiiwEuropieŚrodkowo-WschodniejprzypadłnakoniecXVipoczątkiXVIstulecia.
PanowaliwówczaswKrólestwiePolskim,połączonymzWielkimKsięstwemLitewskim(1386–1572),
wKrólestwieCzeskim(1470–1526)iKrólestwieWęgierskim(1440–1444,1490–1526).
KolejnepokoleniaJagiellonów,rządzącenaterenachprzenikającychsiękulturłacińskiejirusko-
bizantyńskiej,żyłynaprzełomiedwóchepok–średniowieczaiczasównowożytnych.Byłtookres
zauważalnejodkońcaXVstuleciazmianygustówartystycznych,stopniowegoprzenikaniarenesansu
wgotyckiświatEuropyŚrodkowej,powstawaniawniejpierwszychwielkichkontestacjireligijnych–
husytyzmu(XVw.)ireformacji(XVIw.),jejwpływównaKościółkatolicki,awpewnymstopniutakże
prawosławny,odXw.obecnynawielkichobszarachRusi,należącychdoWielkiegoKsięstwa
Litewskiego.
KrajeJagiellonówprzedstawiałyprawdziwąmozaikęetnicznąiwyznaniową.Wjejgranicach,obok
Polaków,Litwinów,Rusinów,obokłacinnikówiprawosławnych,byłomiejscedlaOrmianzeswoistą
odmianąchrześcijaństwa,dlawyznającychislamTatarów,przedstawicielijudaizmu–Żydów,
pozostającychpodspecjalnąopiekąkrólówpolskich.WaglomeracjachmiejskichbyłowieluNiemców
iWłochów,zajmującychsięhandlemorazrzemiosłem.Odlat60.XVIw.,wrazzwłączeniem
doRzeczpospolitejInflant,wskładpaństwajagiellońskiego,opróczlicznegotamżywiołuniemieckiego,
weszłatakżeczęśćludnościłotewskiej.
NaczasyJagiellonówprzypadłważnyprocesprzekształcaniamonarchiiśredniowiecznejwnowożytne
państwo,zinstytucjąprzedstawicielskączęścispołeczeństwa–parlamentem,nazywanymsejmem,
zezmieniającymsięsystememsądownictwa,zrozwijającymsięszkolnictwem.OdzyskaniePomorza,
ostatecznainkorporacjaMazowszadoKrólestwaPolskiegoorazintensywnezmianyekonomiczne
zachodzącenaterenieKoronyiLitwyspowodowałynacałymobszarzeniezwykledynamicznyrozwój
życiagospodarczego,czemutowarzyszyłyprzemianyspołeczneikulturalne.Jagiellonowieniebyli
biernymiświadkami,aleuczestnikamizachodzącychprocesów,współtworzylijewrazznarodami,nad
którymiczteryichpokoleniasprawowałyrządy.
Dynastia,którejzawdzięczamyjedynypodwielomawzględamiokresnaszychdziejów,niemiała
szczęściadohistoryków.JanDługosz–ajego
Roczniki
pozostająpodstawowymźródłemdopoznania
wieluzagadnieńpierwszegobezmałastuleciajejpanowania–uważałJagiellonówza„obcych”,wyraźnie
ichnielubił,surowokrytykował,niecofającsięprzedumieszczaniemwswymdzieleróżnychplotek
ioszczerstw.Podobniejakjegomentor,ZbigniewOleśnicki,mążstanuiczłowiekKościoła,zwyższością
spoglądałnaprzybyłychzLitwywładców,którzyzastąpili„naturalnychpanówPolski”,czyliPiastów,
podczasgdyichpotomkowienadalżylinaMazowszuiŚląsku.Długoszniebyłjedynymhistorykiem
okresupanowaniaJagiełły.
Kronikę
lub
Żywot
królanapisałrównieżJanBiskupiec,bliskiwspółpracownik
ispowiednikkróla.OprzysłanieoryginałulubkopiirękopisulistownieprosiłautoraOleśnicki[1].Niestety,
tekstówzaginął.Cowięcej,zaginęłytakżezapiskihistoryczne,opracowywanewkancelariikrólewskiej
przezpodkanclerzego,MikołajaTrąbę,bliskiegodoradcęiwiernegowspółpracownikakróla,towarzysza
misjichrystianizacyjnejnaterenieLitwy.PrawdopodobnieMikołajTrąbazostawiłtakżeswójopisbitwy
podGrunwaldem,podczasktórejznajdowałsiębardzobliskokróla.Zachowałasięjedynieskrócona
kopiategoopisu,znanajako
CronicaconflictusWladislairegisPoloniaecumcruciferis.AnnoChristi
1410[2].
Jejpełnytekstmusiałznać,bowykorzystał,Długosz,tworzącwswoich
Rocznikach
opiswielkiej
bitwy,zmieniłzawartewniejfakty[3].Wobeczaginięciapismosóbznajbliższegokręgu
współpracownikówJagiełłypozostałyjedynie
Roczniki
Długosza,wktórychznajdująsięśladyznajomości
wspomnianychprac,zpominięciempozytywnejocenywyrażonejprzezautorów,aopartejnaosobistej
znajomościkróla[4].
PoglądyDługosza,niedokońcazresztąkonsekwentne,zarównowrysowaniuobrazuJagiełły,jakiobu
jegosynów:WładysławaiKazimierza,zaważyłynahistoriografiinastępnychwieków.Bezkrytycznie
powtarzalijedziejopisarzedobyrenesansu,którzystreszczali
Roczniki,
dodającodsiebieopisczasów
sobiewspółczesnych:MaciejzMiechowa(zm.1523),autordzieła
ChronicaPolonorum
(wyd.1519
i1521),BernardWapowski,sekretarzZygmuntaIipierwszyoficjalnyhistoriografnadworze,Maciej
Stryjkowski(zm.1593),historykLitwyichwalcawielkichrodówruskichilitewskichWielkiegoKsięstwa.
NawetzwiązanyzdworemdwóchostatnichJagiellonówMarcinKromer(zm.1589),choćniecobardziej
