Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ZygmuntIwyraziłzgodęnasekularyzacjępaństwakrzyżackiego,którejakodziedzicznelenno(tzw.
PrusyKsiążęce)przekazałAlbrechtowi,jegopotomkomorazdwómbraciomzliniiAnspach
Hohenzollernów.PowygaśnięciutejgałęzirodulennomiałowrócićdoKorony.Naaktten,zaktóry
historycyXIXipoczątkuXXw.,szukającyprzyczynupadkuPolskiwXVIIIw.,krytykowaliZygmunta
I,dziśspoglądasięinaczej.RozbiorówPolskiwładcapotężnejRzeczpospolitejXVIw.niemógł
przewidzieć,ajegodecyzjazakończyłaostatniąwojnęzKrzyżakami,zseriinajbardziejkrwawych
wdziejachPolski.ZgodaZygmuntaInaluteranizmksięciaAlbrechtaizolowałagoodpapiestwa,odXIV
w.popierającegoKrzyżaków,aprzyjęciePrusKsiążęcychjakolennaKoronyodcinałoAlbrechtatakże
odcesarzaimożliwościjegodalszychinterwencji.Większośćrycerzyzakonnychposzławśladyksięcia,
zrzucającszatyzakonne,ipozostaławPrusachnaziemiachnadanychimprzezAlbrechtazwłasności
pokrzyżackiej[136].
PowojniezKrzyżakamiskarbKrólestwaświeciłpustkami.ZygmuntIniemiałmożliwościprzeciągania
nawschodziewalkzMoskwą,wobecczegow1522r.podpisanorozejmpozostawiającyjejwszystkie
zdobyczewrazzeSmoleńskiem.
JeszczeprzedwybuchemwojnypruskiejdoszłowKrakowiew1518r.dozawarciamałżeństwakróla
ZygmuntaIzeswatanąmuprzezMaksymilianaIksiężniczkąmediolańskąBonąSforzą.Znaczenie
Włoszkiwzrosło,gdy1lipca1521r.prowadzącemuwojnęwPrusachkrólowiurodziłasyna,Zygmunta
Augusta,pocórce,któraprzyszłanaświatw1520r.iotrzymałaimięmatkiBony–Izabela.Później
przychodziłynaświatkolejnecórki:Zofia,AnnaiKatarzyna.Niebardzoliczącasięzpolskątradycją
imentalnością,wychowananawłoskichwzorcachrządzenia,BonawywarłasilnynacisknaZygmunta,
abywynieśćzajegożyciaZygmuntaAugustanajpierwnatronhospodarski,conastąpiłowczasie
pobytuparykrólewskiejwWilniew1529r.Byłotoprzygotowaniedopodobnegoaktudokonanego
wKrakowie.Koronacja10-letniegoZygmuntaAugustanakrólaPolskiodbyłasięw1530r.Pogłębiło
torozdźwiękimiędzysenatorskimkrólemaszlachtą.Ichepizodembyłrokoszzorganizowanyprzez
szlachtęzwołanąnapospoliteruszeniepodLwowemw1537r.Odkrólażądanoreformiposzanowania
dawnychprawiprzywilejów.Wystąpieniemprzeciwnimbyłam.in.koronacjaZygmuntaAugusta
viventerege.
Krytykowanotakżezłewychowywaniekrólewicza,trzymaniegozdalekaodsprawwojny
idyplomacji,mimożemiałjuż17lat.PróbawzmocnieniadynastiipodjętaprzezBonęskończyłasię
ściślejszymokreśleniemzasadelekcji.DoczasówZygmuntaIbraływniejudziałsenatiniewielkie
przedstawicielstwoszlachty.Terazzagwarantowano,żewybórmasięodbywaćwyłączniepośmierci
króla,głosamistanuszlacheckiego,awięcwszystkich,którzybędąwelekcjiuczestniczyć.Ostateczne
sformułowaniezasadyelekcji
viritim,
awięcgłosamikażdegoszlachcicaprzybyłegonapolaelekcyjne,
nastąpiłopozgonieZygmuntaAugusta.
Wspomnianojuż,żewmiaręwymieraniaPiastówzliniimazowieckiejnastępowałoprzyłączanieich
ziemdoPolski.Wlatach1526-1529ZygmuntIdokonałinkorporacjidalszejczęściMazowszapośmierci
dwóchostatnichksiążąt,Stanisława(zm.1524)iJanusza(zm.1526).Ichsiostra,Anna(zm.1557),
wyszłazamążzaStanisławaOdrowążazeSprowy(zm.1545),wojewodęruskiego.Ziemiemazowieckie,
podzielonenawojewództwa,przyjmowałystopniowoopróczadministracjitakżepolskisystemskarbowy,
wojskowyiprawny.NawarszawskimzamkuPiastówzatrzymywalisiękrólowiepodczasswoichpodróży
zewzględunadogodne,centralnepołożenieWarszawy.PodkoniecżyciaZygmuntStaryzamieniłBonie
jejlitewskąoprawęposagunaMazowsze.Przeniosłasiętampośmiercimężawrazzniewydanymi
jeszczezamążcórkami:Zofią,AnnaiKatarzyną.
Od1534do1537r.trwałatrzeciawojnamoskiewska.ArmiaWasylaIIIwkroczyłaznówdoWielkiego
KsięstwaLitewskiegoidokonaławielkiegospustoszenia.ZygmuntInadowódcęswoichwojskpowołał
hetmanaJanaAmoraTarnowskiego,któryodniósłzwycięstwonadwojskamimoskiewskimi,zdobył
wlipcu1535r.HomeliopanowałSiewierszczyznę.Wprzeprowadzonejwkrótcepotemofensywie
Moskwająodzyskała.TylkoHomelpozostałwrękachlitewskich.W1537r.zawartorozejmzniewielkim
zyskiemdlaLitwy.Zmarnowanotrzyletniwysiłekmilitarny,aletymrazemstarciesiłmoskiewskich
ilitewsko-polskichwskazałonapewnąrównowagęmiędzynimi.RozejmustaliłgranicęmiędzyMoskwą
aWielkimKsięstwem[137].Wojnymoskiewskieustały,byrozpocząćsięnanowozaZygmuntaAugusta
wzwiązkuzesprawąInflant.
Jednymztrudnychproblemów,którywypełniłostatnielatapanowaniaZygmuntaI,byłozagrożenie
tureckiepowiązanezesprawąWęgier,gdzienieudolnepanowaniejegobratanka,Ludwika
Jagiellończyka,doprowadziłodowewnętrznegochaosuwpaństwieiściągnęłow1526
r.nanieprzygotowanykrajnajazdturecki.TragicznabitwapodMohaczemzakończyłasięklęską
niewielkiegowojska,któreLudwikzdołałzebrać.Królzginąłwrazzwielomapanamiwęgierskimi,
azjegośmierciąskończyłasiękrótkaepokajagiellońskawdziejachzarównoCzech,jakiWęgier.Tron
czeskizająłHabsburg,FerdynandI,mążAnnyJagiellonki.NatomiastnaWęgrzechdoszłodowojny
domowejmiędzyzwolennikamiHabsburgainarodowegokrólaJanaZapolyi,któryznalazłoparcie
wTurcji.NastąpiłpodziałWęgiermiędzywalczącestrony.ZapolyabyłszwagremZygmuntaikról
znalazłsięwtrudnejdlasiebiesytuacjimiędzynim,TurcjąaHabsburgami.Świadomfaktu,żePolskanie
dysponujesiłą,któramogłabyzmierzyćsięzTurkami,wswoimrealizmiezawszebyłopornywobec
wszelkichwychodzącychzRzymuwezwańdoogólnochrześcijańskiejkrucjatyprzeciwPorcie.Zygmunt
IzewszystkichsiłdążyłdozachowaniarozejmuzTurkami,staleprzedłużanego,żebytylkoodsunąćich
ewentualnynapadnaziemieKoronyiLitwy.Wydaniew1539r.–podnaciskiemnienawidzącej
HabsburgówBony–najstarszejcórki,Izabeli,zaJanaZapolyęiurodzenieprzeznią–tużprzedśmiercią
