Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
FEUERBACHINATURALIZM
49
stycznychwystąpiłazajegożyciainnajeszczegrupamaterialistów,rekrutującasięzprzy-
rodników.MielioniznaturyrzeczyinnepodejściedozagadnieńniżFeuerbach,zwy-
kształceniahumanista,teolog,filozof.AprzyrodnicyzaczęliwżyciuumysłowymNie-
miecodgrywaćznacznąrolę,gdypookresiespekulacjifilozoficznychnadszedłokres
intensywnychbadańiodkryćprzyrodniczych.Wśródnichzdecydowanymimaterialista-
mibyliJ.Moleschott,K.Vogt,L.Büchner.Wjaskrawychformułachtwierdzi-
li,żezjawiskapsychicznesąodfizycznychpochodne,że„niemamyślibezfosforuiże,
zgrubszasięwyrażając,myślisąwtakimsamymstosunkudomózgu,jakżółćdową-
troby,amoczdonerek”.Wystąpilizeswymipoglądamizarazpo1850r.:KreislaufdesLe-
bensMoleschottaukazałsięw1852r.,KraftundStoffBüchneraw1854r.,wtymsamym
rokuVogtbroniłmaterialistycznegostanowiskanazjeździeprzyrodnikówwGetyndze.
Innanatomiastczęśćówczesnychprzyrodnikówbyłamaterializmowiprzeciwna:
fizjologWagnerzwalczałVogta,azMoleschottemwalczyłchemikLiebig.Prądmate-
rialistycznybyłnietylkooddźwiękiemrozkwituprzyrodoznawstwa,aleteżreakcjąprze-
ciwfilozofiiidealistycznej,objawemzniechęceniadoniejiprzerzuceniasięnaprze-
ciwległybrzeg.Tekraje,którewXIXw.niemiałyidealizmu,niemiałyrównież
materializmu.Moleschott,VogtczyBüchnernieprzyczynilisiędorozwojumateriali-
zmu,przeciwnie,powierzchownymjegoujęciemprzyczynilisiędotego,żeszybko
przyszłaprzeciwniemureakcja.
DALSZYROZWÓJ.RolahistorycznaFeuerbachapolegałaprzedewszystkimnatym,
żedoniegonawiązaliMarksiEngels,żestanowiłogniwopomiędzyHeglemanimi.
Wpewnymmomencie,jakpisałEngels,„byliśmywszyscynadnimwzachwycieina
jakiśczasstaliśmysięfeuerbachistami”.Aleposzlidalej.ZarzucaliFeuerbachowi,żeze-
rwawszyzheglizmem,zerwałnawetiztym,cownimbyłocenne,mianowiciezdia-
lektyką.Zarzucalimu,że,popierwsze,materializmjegobyłstaroświecki,mechanistycz-
ny,iże,podrugie,niewyciągnąłzmaterializmukonsekwencyjdlazagadnień
społecznych,żejegopojmowaniespołeczeństwa,historii,moralnościniebyłowgrun-
cierzeczyuzgodnionezmaterializmem.Nieuwzględniającdialektyki,nieuwzględniał
czynnikahistorycznegoiprzeztooperowałabstrakcjamiischematami.Zdawałomusię,
iżczłowiekarozumierealnie,tymczasemrozumiałgoabstrakcyjnie,botylkobiologicz-
nie,aniespołecznie,nieliczyłsięzotoczeniem,którejestzmienne;wytworzyłfikcyj-
nego,„ogólnego”człowieka.Skutektegowetyce,jakpisałEngels,byłtaki:„Byłaprze-
znaczonadlawszystkichczasów,wszystkichnarodów,wszystkichwarunkówiwłaśnie
dlategoniemiałazastosowanianigdyinigdzie”.Apodobniebyłoteżzrozumieniem
przezFeuerbachareligii.„Kultczłowiekaabstrakcyjnegostanowiącyjądronowejreligii
Feuerbacha”jpisałdalejEngelsj„musiałbyćzastąpionyprzeznaukęoludziachrze-
czywistychiichrozwojuhistorycznym”.Tojpocząwszyod1845r.jzrobiliMarks
iEngels.
