Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.12.Katalogiimapygwiazd
37
zprzewidywaniamiogólnejteoriiwzględności
równieżpolagrawitacyjnepowodująwydłużenie
falelektromagnetycznych(zob.dodatekB).
Przesunięcialiniiwidmowychdająnampręd-
kośćradialnąυ
rgwiazdy.Ruchwłasnyμmożna
zmierzyćnazdjęciu.Jeślidotegoznamyjejodle-
głość(np.zpomiaruparalaksy),toprędkośćstycz-
nąυ
tobliczymy,korzystajączezwiązku:
(2.39)
Jeśliμpodanejestwsekundachłukunarok(″/a),
odległośćwparsekach,aυ
t
chcemyuzyskać
wkm/s,totrzebawykonaćnastępująceprzelicze-
niajednostek:
1rad=206265″,1rok=3,156×107s,
1pc=3,086×1013km.
Wtedy:
(2.40)
Prędkośćwypadkowągwiazdywyrażawzór:
(2.41)
2.11.Gwiazdozbiory
Wtypowąpogodnąnocnasklepieniuniebieskim
widać1-1,5tys.gwiazd.Widealnychwarunkach
liczbagwiazdwidocznychgołymokiemnadhory-
zontemmożesięgać3tys.,czyli6tys.nacałym
niebie.Niektóreznichzdająsięukładaćwprzy-
pominającecośfigury.Wciąguwiekówwidziano
wnichrozmaitezwierzętalubpostaciemitologicz-
ne.Grupowaniegwiazdwkonstelacjejesttylko
wytworemwyobraźniiniemażadnychpodstaw
fizycznych.Każdakulturakreśliławłasnegwiaz-
dozbiory,rzutującnanieboswojemity,historię
iotaczającąprzyrodę.
Okołopołowyznajbardziejznanychkonste-
lacjiwywodzisięzestarożytnychkulturobszaru
śródziemnomorskiego.Jednakaniichnazwy,ani
graniceniebyłyustaloneażdoXXw.Dopiero
w1928r.MiędzynarodowaUniaAstronomicz-
nazaprowadziłaporządek.Granicegwiazdo-
zbiorówpoprowadzonowzdłużliniijednakowej
rektascensjiideklinacji,wedługichprzebiegu
naepokę1875.Odtamtejporyprecesjaznacznie
obróciłaukładrównikowy,jednakgranicepozo-
stałytesame.Wszystkiegwiazdynazawszepo-
zostanąwgwiazdozbiorach,doktórychjeprzy-
pisano(chybażewyemigrująnaskutekruchów
własnych).
Nazwywszystkich88oficjalnieuznanych
gwiazdozbiorówspisanowtabeliC.21nakońcu
książki.Podanotamtakżeskrótyidopełniaczeich
nazwłacińskich(niezbędnedopoprawnegona-
zewnictwagwiazd)oraznazwypolskie.
JohannesBayer(1572-1625),wwydanym
w1603r.atlasieUranometria,wprowadziłpo-
wszechniedodziśstosowanąpraktykęoznaczania
jasnychgwiazdliteramigreckimi.Zzasadynaj-
jaśniejszagwiazdawdanymgwiazdozbiorzetoO.
NaprzykładDeneb,najjaśniejszagwiazdaŁabę-
dzia,toOCygni,cowskróciemożnazapisać(ale
niewymówić)OCyg.DrugacodojasnościtoB,
następnaγitd.Sąjednakwyjątkiodtejreguły.Na
przykładgwiazdywWielkimWozieBayernazwał
wedługichukładunaniebie,odprawejdolewej.
Gdyskończyłsięalfabetgrecki,zaczętouży-
waćliterłacińskich.Innymsposobemnaoznacza-
niegwiazdjestprzypisanieimnumerówwedług
rosnącejrektascensji.Przykładowo,30Tauritoja-
snagwiazdapodwójnawByku.Systemtenwpro-
wadziłpierwszyastronomkrólewskiJohnFlam-
steed(1646-1719)wwydanymw1725r.katalogu
gwiazdHistoriaCoelestisBritannica.Gwiazdy
zmiennenazywasięwedługosobnejzasady(zob.
p.13.1).Około200gwiazdmaswojenazwywła-
sne,np.OWoźnicytoKapella.
Wrazzrozwojemteleskopówkatalogowano
corazwięcejgwiazd.Wkrótceopisanewyżejspo-
sobyprzestaływystarczać.Dziświększośćgwiazd
matylkonumerykatalogowe.Jednagwiazdamoże
miećichwiele.Przykładowo,wspomnianaprzed
chwiląKapella(OAur)torównieżBD+4501077
(wkataloguBonnerDurchmusterung)iHD34029
(wTheHenryDraperCatalogue).
2.12.Katalogiimapygwiazd
PierwszywłaściwykataloggwiazdzestawiłKlau-
diuszPtolemeuszwIIw.n.e.,wdzieleznanym
jakoAlmagest(cojestzniekształconymtytułem
arabskiegoprzekładu:Kitabal-Midżisti).Zawierał
1025gwiazd,którychpozycjepomierzyłHipparch
zNikei250latwcześniej.AżdoXVIIw.byłjedy-
nymkatalogiemwpowszechnymużyciu.
Spośróddziśużywanychpierwszykatalogzo-
stałwykonanypodkierunkiemFriedrichaWilhel-
maAugustaArgelandera(1799-1875).Argelander
pracowałprzezkilkalatwfińskimTurku,apotem
