Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wódpłynącychorazfalowaniapowodujetworzenie,odpowiednio,jaskiń
fuwiogenicznychiabrazyjnych.Zatworzenieobiektówzaliczonychdo
podgrupyjaskińhipergenicznychodpowiedzialnesązróżnicowaneprocesy,
takiejakm.in.zmniejszanienaciskuskałnadległych,grawitacyjneprzemiesz-
czeniemasskalnych(jaskinieosuwiskowe),albopęcznienieanhydrytów
wtrakcieichhydratacji.Wyróżnionotakżejaskiniepirogeniczne,rezultat
podziemnychpożarówpokładówtorfówiwęgli,atakżebiogeniczne,będące
wynikiemdziałalnościżyciowejniektórychorganizmów.
Jakopseudokrasowemożnabyokreślićjaskiniesufozyjne,kriogeniczne,
eoliczne,fluwiogeniczneiabrazyjneorazbyćmożepirogeniczne,awięcte,
którychpowstaniezwiązaniejestzodprowadzeniemmasyskalnejwwyniku
działaniaróżnychprocesówfizycznych(wymywanie,roztapianie,wywiewa-
nie,wypalenie).Pozostałe,zarównopochodzeniaegzo-,jakiendogenicznego,
uznaćnależyzaniekrasowe.Częstostosowanytermin„jaskinieszczelinowe”
macharakteropisowy.Odnosisięondoobiektówtworzonychprzezzespoły
szczelinoróżnejgenezie–tektonicznej,czyhipergenicznej(osuwiskowej,
związanejzobrywamiskalnymi).Formętakąmająteżjednakniektóreja-
skiniekrasogeniczne,znajdującesięnawczesnymetapierozwoju,będące
systemamisłaboposzerzonychszczelin,rozwiniętychwzdłużwystępujących
wgórotworzezespołówspękań(ciosu).
Wrzeczywistościgenezajaskińbardzoczęstojestmieszana–powsta-
nienaturalnychpustekpodziemnychbywarezultatemsuperpozycjikilku
procesówgeologicznych.Najlepszymtegoprzykłademsąjaskiniekrasowe,
którerozwijająsięwwynikurozpuszczającejdziałalnościwódpodziemnych,
infiltrującychsieciszczelinutworzonychwcześniejdziękinaprężeniomtek-
tonicznym.Winnychprzypadkachjaskiniemogąsiętworzyćnp.wwyniku
nałożeniaskutkówpowierzchniowychruchówmasowych(osuwiska,obrywy
skalne)lubprocesówwietrzeniowychorazerozjiwodnejalboeolicznej.
NatereniePolskijaskiniewystępująbardzonierównomiernie,wskazać
możnasześć,głównych,odrębnychpodwzględemprzestrzennymimorfolo-
gicznym,różniącychsiębudowągeologicznąrejonówichsilnejkoncentracji.
Sąto:Wyżyny(inaczejJura)Krakowsko-CzęstochowskaiWieluńska,Tatry,
rozległyobszarobejmującyBeskidyiPogórzeKarpackie,atakżeKielecczy-
zna,NieckaNidziańskaorazSudetywrazzPogórzemSudeckim.Naczterech
dalszychobszarach–naNiżuPolskim,wPieninach,naWyżynieŚląskiej
oraznaRoztoczu–jaskiniewystępująznacznierzadziej.Dobrąpodstawą
wprowadzającąwzagadnienierozmieszczeniatychobiektówmożebyćmapa
znajdującasięnaportaluPaństwowegoInstytutuGeologicznego(zakładka
JaskiniePolski).
Nawymienionychobszarachwystępująjaskinieoróżnejgenezieifor-
mie,rozwiniętewskałachróżnychtypówiwieku,choćwskalicałegokraju
zdecydowaniedominująjaskiniekrasowewskałachwęglanowych–utwo-
rzonegłówniewwapieniachTatriWyżynKrakowsko-Częstochowskiej
orazWieluńskiej,anaterenieSudetówrównieżwmarmurachimarmurach
1.2.Jaskinie
13
