Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.PRZESŁANKITEORETYCZNEICHARAKTERYSTYKA
PROBLEMUBADAWCZEGO
1.1.Źródłaiznaczeniekategorii„podmiotpoznania”wfilozofiinauki
Rozważanianatematkategoriipodmiotupoznaniarozważaniamizobszarufilo-
zofiinaukiiantropologiifilozoficznej.JakzauważaMichałTempczyk,filozofianauki
kształtowałasięjakosamodzielnadyscyplinabadawczawlatachtrzydziestychXXwie-
ku,dziękizaangażowaniuzwolennikówpozytywizmulogicznego.Naukabyłatraktowana
jakojedyna,pewnaiwiarygodnawiedzaoświecie,wolnaodsubiektywnychijednost-
kowychzniekształceńpoznawczych.Obraznaukiwtymokresieprezentowałsięjako
zbiórprawdobiektywnych,logicznychiniezależnychodpsychicznegożyciajejtwór-
ców.Mimożefilozofowienaukiwiedzieli,żenietworząjejbezduszneautomaty,żepro-
cesowitwórczemutowarzysząsilneemocjeorazżesaminaukowcytoosobyobogatej
osobowościiwrażliwości,tojednaktakiobrazpodmiotupoznającegoniepasowałdo
obrazunauki,jakozbioruprawdobiektywnychwynikającychzjegozdolnościempirycz-
no-racjonalnychoderwanychodinnychaktywnościizdolności.Dlategoteżmodelpod-
miotupoznaniatworzonyprzeznaukę,częstomilcząco,zakładałjegozdolnościdoempi-
rycznegopostrzeganiaświata,racjonalności,aczęstotakżereaktywności7.Jednakjużod
1935rokumożnamówićopewnychzmianachwkoncepcjinaukiinaukowości,które
zaczęłypociągaćzasobązmianywsposobiepojmowaniapodmiotupoznaniakształtowa-
negoprzeznaukę.Takżeosiągnięcianeurobiologiiipsychologiizaczęłynniemieścićsię”
wwąskichramachnaukowości8.
Ujęciepodmiotupoznaniazjednejstronyjestuwarunkowaneprzezrozwójfilozofii
nauki,zdrugiejjednakstronyzakorzenionewmyśliantropologicznejoczłowieku.Moż-
natakżezaobserwowaćwzajemnąinspiracjęnaukowcówempirykówifilozofów,myślą
antropologicznąnajnowszymiodkryciaminaukowymizneurologii,fizykiczypsycholo-
gii9.Przyglądającsięmodelowipodmiotupoznaniawnaucemożnazauważyć,żewięk-
szośćzmianidyskusjidotyczyjegomożliwościepistemicznychorazichźródełikonse-
kwencji10.Uważam,żemożliwościpodmiotupoznającegozazwyczajzakorzenionenie
7M.Tempczyk,Poznanienaukoweaemocje,[w:]Wiedzaauczucia,red.A.Motycka,IFiSPAN,War-
szawa2003,s.242.
8W1935rokuH.Reichenbachpostanowiłoddzielićzagadnienieemocjiwpoznaniunaukowymodza-
gadnieńzwiązanychznauką,jejmetodąitreściami.WtymceluodwołałsiędopomysłuJ.Herschela,
którywwydanejw1830rokupracypt.Wstępdobadańprzyrodniczychzaproponował,abyprzeanali-
zowaćnaukęzdwóchniezależnychodsiebiepunktówwidzenia,którenazwałnkontekstemodkrycia”
inkontekstemuzasadnienia”;J.F.W.Herschel,Wstępdobadańprzyrodniczych,tłum.T.Pawłowski,
opr.M.Wallis,PWN,Warszawa1955,s.242.
9PrzykłademmogąbyćpraceneurologaAntoniegoDamasioczyfilozofaMichałaHellera.
10JerzyKosiewiczrozróżniadoznaniaepistemiczneiepistemologiczne.Tepierwszesąpowiązane
zdoświadczeniembytówocharakterzeprzyrodniczym,organicznyminieorganicznymorazzesferą
zjawiskowydźwiękukulturowym,społecznymczypsychicznym.Doznaniateumożliwiająwypowiedzi
natemattego,copoznajemy,awięcocechachiwłaściwościach,sposobachprzejawianiasiędanego
bytudlapodmiotupoznającego.Wzwiązkuztymformułujesięrefleksjęskupionąbardziejnasferze
ontycznej,przejawachbytuniżnazagadnieniachistotnościowychczyfundamentalnych.Doprzeżyć
epistemologicznychKosiewiczzaliczate,któresłużąwsposóbbezpośredniposzerzeniulubpogłębie-
niumożliwościpoznawczychczłowiekauczestniczącegowkulturzefizycznej.Refleksjaepistemolo-
gicznaobejmujenaprzykładrefleksjęnatematwłaściwości,możliwościwłasnegoorganizmuiinnych
12