Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
50
DEFINIOWANIEEUROPY
odsiebie,poprostudlatego,żeokoliczności,którespowodowałyichpowstanie,zaistniały
wczasachimiejscachodległychodsiebie”
89
.
WnioskujewięcFreeman,żeskoroistniejetylepodobieństwwkulturachzróżnych
epokimiejsc,tomusiałjewytworzyćczłowiekotychsamychtwórczychpredyspo-
zycjach.Wtakimrazieczłowieksamsobąunifikujeodległekultury,takpodobnedo
siebiemimowszystkichróżnic,żemożnamówićoichuniwersalnymcharakterze.
WnioskiFreemanawsparłpóźniejiniezależnieJohnMurphy,zpunktuwidzeniafizjologii
ibiologii:DPodobieństwoideiidziałańczłowiekamożnawyśledzićprzedewszystkim[ś]
wstrukturzeludzkiegomózguiwkonsekwencjiwnaturzejegoumysłu.Ponieważten
organwewszystkichstadiachludzkichdziejówokazujesiętakisam,jeślichodziostrukturę
iprocesynerwowe,toiumysłmaokreślonąuniwersalnącharakterystykę,mocisposób
działania”
90
.
Jednakargumentyprzeciwnikówuniwersalizmukulturowegosątakżesilne.Utrzy-
mująoni,żepodobieństwoanatomiiifizjologiiczłowiekaijegowytworyniewystarczają,
bochociażludzkiemózgiiumysłydziałająwsposóbpodobny,tokońcowyefekttego,co
wnichpowstajeiokreślarzeczywistość,jestzupełnieinny.Ponadtowdziejachludzkich
pojawiałosię,coprawda,wielekultur,aletylkoniektóreprzetrwałydłuższyczas.Jeślizaich
wytworzenieodpowiadatensamuniwersalnyczynnik,todlaczegoniektóreznichokazały
sięznaczącosłabsze,ainnenieporównaniesilniejszeitrwalsze?Wspomnianyjużwcześniej
JosephArnoldToynbee,angielskihistoriozof,utrzymywałwswymwielkim12-tomowym
dzieleAStudyofHistory(1934-61;Studiumhistorii),żewludzkichdziejachistniało19wiel-
kichcywilizacji,zczegoprzetrwałodoczasówobecnychzaledwiepięć.Jegozdaniem,choć
ok.600innychfunkcjonowałowsposóbdziejowowidoczny,nawetjeślitylkowkrótkim
przedzialeczasu,jednocześniekilkatysięcylokalnych,pomniejszychkulturnigdynieosią-
gnęłostanudłuższejiszerzejoddziałującejegzystencji.Stądpytanie,żejeślitespołeczeń-
stwamiałybyreprezentowaćtęsamązdolnośćczłowiekadowytwarzaniauniwersalnej
kultury,todlaczegowyginęły.Toynbeeuważa,żeuniwersalizmkultury,określanyprzezeń
mianemjednościcywilizacyjnej(unityofcivilization),topoprostukoncepcjazwodnicza,
którejuleglizachodnihistorycyiantropologowiekulturyzasprawąswejarogancjiwypły-
wającejzprzekonaniaowyższościidominującejrolikulturyzachodniej,atakżezrodzaju
poprawnościpolitycznejiDwszechobecnościwświeciezachodnichideiekonomicznych
ipolitycznych”
91
.
Świadomąrzeczniczkąnieprzekraczalnychróżnicdwuodmiennychkultur,zachod-
niejiislamu,aprzytymkoncepcjipluralistycznej,byławłoskadziennikarkaOriana
Fallaci.Podkreślaławswychpublikacjachiwystąpieniach,żejakikolwiekdialogZachodu
zeświatemmuzułmańskimjestniemożliwy,atezyoistnieniuumiarkowanegoislamu,
zdolnegodokompromisu,jakoprzedstawicielakulturowegouniwersalizmu,sąiluzją.
Zgołanieteoretycznymdowodem-czerpanymwprostzrzeczywistości-wydajesię
89
E.A.Freeman,ComparativePolitics.SixLecturesReadbeforetheRoyalInstitutioninJanuaryandFebruary1878,
London1896,s.31-32.
90
J.Murphy,PrimitiveMan.HisEssentialQuest,NewYork1927,s.8-9.
91
A.J.Toynbee,Studiumhistorii,s.40.
