Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
XXVI
Spinozaitradycjehumanizmunowożytnego
dominującywholenderskiejfilozofiiówczesnejokazjona-
lizm,głosiłmianowicie,żezasadaniekomunikowalności
substancjimyślącejisubstancjicielesnejzmuszadoodrzu-
ceniamożliwościnaturalnegopoznaniaświataprzezczło-
wieka,poznaniebowiemmusiałobybyćprocesemoddziały-
waniaświatamaterialnegonaniematerialnąduszęludzką,
awięcprocesemnagruncieścisłegodualizmuniedopusz-
czalnym.Uznająctedykażdyaktpoznaniazawynikkaż-
dorazowejinterwencjiBoga,którystosowniedoswojejwo-
li,aniezależnieodwoliczłowieka,oświecakażdyumysł,
isprawiająctymsposobem,żezadanienauki–poznania
stałychprawrządzącychświatem–zgórydezawuowałosię
jakozasadniczoniewykonalne;uznającponadto,żeczło-
wiekniemożebyćsprawcząprzyczynąjakiegokolwiek
działania,bowolaludzka,jakoczynnośćduszyniemate-
rialnej,równieżniezdolnajestdowywoływaniamodyfikacji
wcielesnymbycie–okazjonalizmwydawałświatcałyna
łupbezwzględnegofatalizmu,wktórymBógbyłjedyna
przyczynąwszystkiego,aczłowiek–jakmówiłGeulincx–
„nagimibezbronnymwidzem”jegonieprzewidzianychza-
chcianek.
Przeciwkotejteorii,będącejfilozoficznątranspozycją
kalwińskiegodogmatupredestynacji,chciałsięSpinoza
zwrócićwobroniepoznawalnościświata,zdolnościczło-
wiekadojegopoznaniaidooddziaływanianarzeczywi-
stośćzewnętrzną.Uznałtedy,żecałarzeczywistośćmusi
byćobdarzonawłasnością,dziękiktórejmożewejśćwkon-
taktzludzkimumysłem,żecałaposiadaówaspektidealny,
czy„intelligibilny”,któryumożliwia,bystałasięprzedmio-
tempoznania.Idea,jakpowiadaSpinozawEtyce,jestto
esseobiectivum,toznaczybyt,będącyprzedmiotempozna-
