Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Spinozaitradycjehumanizmunowożytnego
XXXV
duszęuświadomione.Aleiodwrotnie:tylkoto,cosiędzie-
jezciałemmożebyćprzedmiotemnaszegopoznania,
awięcciałazewnętrznepoznajemyjedynieprzezmecha-
nicznenaciski,któresprawiająonewnaszymciele.Niema
„świadomościczystej”,czystejjaźni;świadomośćjestza-
wszeświadomościączegoś.Niemaodrębnegosubstratu
przeżyć,istniejątylkoposzczególneprzeżycia,aświa-
domośćnaszajestzbioremposzczególnychtreścipo-
znawczych.Możnabysądzićnatejpodstawie,żeźródłem
wszelkiejwiedzyludzkiejmożebyćtylkodoświadczenie,
mianowicieoddziaływanieciałzewnętrznychnaciałoludz-
kie,któregoduszaludzkastanowikorelat,żewięcteoriata
niegodzisięzespinozjańskimracjonalizmem.Jednakże
Spinozasądziinaczej.Poznanieosiąganeprzezpobudzenia
zewnętrznedajenamwiedzęprzypadkową,niepewnąina-
rażającąnabłąd:doświadczenieniestałe(experientiavaga).
Aleczłowiekjestczęściąprzyrodyidlategomoże,poznając
samegosiebie,poznaćwsobietewłasności,któreprzysłu-
gująmuwspólniezcałąprzyrodą,itymsposobem,nieza-
leżnieoddoświadczenia,uzyskiwaćznajomośćogólnych
właściwościcałejnatury.Wiedzatamusibyćadekwatna
iniemożeprowadzićdobłędu.Jestto,jakmówiSpinoza,
poznanie„czynne”,przeciwstawionepoznaniu„bierne-
mu”,awięczależnemuodprzypadkowychoddziaływań
światazewnętrznego.Ale„czynny”charakterpoznaniapo-
legatylkonatym,żejesttopoznanie,któreczłowiekczer-
pieniejakozwłasnegownętrza,bezuciekaniasiędoze-
wnętrznychźródeł.
Spinozanieuważałzresztąnaukdoświadczalnychza
godnepogardyalbobezużyteczne:przeciwnie,sądził,że
wartojeuprawiaćiżeprzynosząonekorzyści.Ponieważ
