Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
XXXVI
Spinozaitradycjehumanizmunowożytnego
jednakniemogądaćpewnościaniwiedzykoniecznej
oświecie,filozofianiemożesięnanichopierać.Jedynieba-
dającsiebiejakoczęśćprzyrodyczłowiekmożepoznaćpo-
wszechneatrybutyrzeczywistościwsposóbdoskonałyinie
narażającynabłąd.Widaćstądjaskrawąróżnicępomiędzy
teoriąpoznaniakartezjańską,aspinozjańską:poznaniesa-
megosiebiebyłodlaKartezjuszazarazembezwzględnym
przeciwstawieniemsiebiejakoduszy–przyrodziejakocia-
łu;dlaSpinozyjestonomożliweiwartościowewłaśniedzię-
kitemu,żepoznającsiebie,poznajemysiebiejakoorganicz-
nączęśćprzyrody,poznajemyzatemprzyrodęsamą.Aprzy
tymowawiedzaniedoświadczalnamożenas,zdaniemSpi-
nozy,pouczyćowszystkichprawachmechaniki–którą,
zgodniezwielomaówczesnymimyślicielami,poczytywał
onzanaukędedukcyjną,dającąsięwyprowadzićzsamego
pojęciarozciągłościiruchu;ponieważzaśsątojedynepra-
warządząceświatem,tedywszystkienajważniejszewiado-
mościogólneoświeciemożemyzdobyćniezależnieoddo-
świadczenia.
Spinozjańskateoriapoznaniajestfaktycznie,pomimo
swojejnaukiopoznaniu„czynnym”,typowąteoriąmetafi-
zycznąi,jakpowiadamy,kontemplacyjną.Poznaniemoże
byćdlateteoriitylkoosobnicze,nigdyspołeczne,historycz-
nośćpoznaniamożebyćwniejujętatylkojakostopniowe
nagromadzanieposzczególnychwiadomości,nigdyjako
postępującyrozwójwiedzyzawszewzględnej,acorazdo-
skonalszej;zbytecznedodawać,żenagruncietakieteorii
niemogłobyćnawetmowyopraktycznejdziałalnościludzi
jakogenezie,kryteriumiceluwszelkiejwiedzy.Leczjest
nieustępliwąobronąobiektywnejwartościwiedzy,afirma-
cjązdolnościpoznawczychczłowieka,pojmowaniempo-
