Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
Rozdział1.Prawokontraprawo
którenaruszająmoralność.Wydajesięjasne,żenicniezyskujesięwteoretycznych
lubnaukowychbadaniachnadprawemjakozjawiskiemspołecznymprzezogranicze-
niesiędopojęciawęższego:doprowadziłobytodowykluczeniareguł,nawetposiada-
jącychwszystkieinnecharakterystycznecechyprawa.Zpewnościąniczwyjątkiem
pomieszaniapojęćniemogłobywyniknąćzsugestii,abypozostawićbadanietakich
regułinnejdyscyplinie.Anihistoria,aniżadnainnanaukaprawniczanieznalazłaby
wtymniczegokorzystnego”12.ToprowadziHartadowniosku,żeniemażadnegoko-
niecznegopojęciowegozwiązkupomiędzyprawemimoralnością.Jednocześnienie
powinnosięmylićtezyorozdzialeprawaimoralnościzproblememprzestrzegania
prawa.NatympodstawowymzałożeniuHartopieraswojąkrytykępowojennejkon-
cepcjiRadbrucha,stawiająctrzypodstawowezarzuty.
Popierwsze,stwierdzeniennormaxniejestprawem,ponieważjestsprzecznazmo-
ralnością”wcalenieułatwianam,zdaniemHarta,etycznejdyskusjinadprawem
iwniczymniejestlepszaodzdaniannormaxjestwprawdzieprawem,alezbytnie-
moralnym,bygoprzestrzegać”.TymsamymHartkwestionujerozwiązanieprzyjęte
przezRadbruchaipytawprost:nCzytoprowadziłobydolepszychsposobówrozwią-
zaniatakichproblemów,jakiepozostawiłposobiereżimhitlerowski?”
13.
Podrugie,Hartpodkreśla,żeRadbruchbyłwewcześniejszymokresiezwolenni-
kiempozytywizmuprawniczego-wrezultaciewprzypadkukonfliktupomiędzy
prawemimoralnościąewentualnyopórwobecniesprawiedliwejustawypozostawiał
sumieniujednostki.Jednocześniewskazywał,podobniewgruncierzeczy-twier-
dziHart-jakBenthamiAustin,korzyścipłynącezprzestrzeganiaprawaiszko-
dywynikająceznieposłuszeństwa14.Powojniezmieniłswojestanowiskoiobciążył
pozytywizmzanobezwładnienieniemieckichprawnikówiuczynienieichbezbron-
nymiwobecustawotreścisamowolnejizbrodniczej”15.Hartodnosisięwprawdzie
zpewnąsympatiądotezyRadbrucha:nNiemożnaczytaćbezsympatiinamiętnego
żądaniaRadbrucha,byniemieckiesumienieprawneotworzyłosięnawymogimoral-
ności,ijegooskarżenia,takmałobyłogowdotychczasowejniemieckiejtradycji”
16.
Zarazjednakdodaje,żejegozdaniemcałapowojennakrytykapozytywizmuoparta
naprzykrychdoświadczeniachnazizmuniemacharakteruracjonalnejargumentacji,
leczjestraczejemocjonalnymapelem.Stąd,zdaniemHarta,jestprzejawemnwyjąt-
kowejnaiwności”sądzenie,żetowłaśniewNiemczechbrakwrażliwościmoralnej
isłużalczośćwobecpaństwapłynęłyzwiarywprzekonanie,żenustawajestustawą”
pomimoswojejtreściowejniezgodnościzpodstawowymiwymogamimoralności.
Powinniśmytezęodwrócićizapytać,dlaczegotowłaśniewNiemczechpołożono
szczególnynacisknaformułęnprawojestprawem”(GesetzistGesetz)idlaczegoto
12H.L.A.Hart,Pojęcieprawa...
13H.L.A.Hart,Pojęcieprawa...
14H.L.A.Hart,PositivismandSeparation...;H.L.A.Hart,Esejezfilozofiiprawa...
15G.Radbruch,FünfMinuten...;G.Radbruch,GesetzlichesUnrecht...
16H.L.A.Hart,PositivismandSeparation...;H.L.A.Hart,Esejezfilozofiiprawa...