Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
Rozdział1.Prawokontraprawo
oczekiwaćnanadejściepomocy.Tylkowięcten,któryzdołautrzymaćsięnakawałku
drewna,będziemiałszansęnadoczekanieratunku.Dokawałkadrewnadopłynął
pierwszyzrozbitkówiwsparłsięnanim.Zauważyłjednak,żekutejsamejdesce
zmierzałdrugizocalałych.Zdającsobiesprawę,żejegolosbyłbywtakiejsytuacji
przesądzony,pierwszyzrozbitkówmocnymuderzeniempozbawiłdrugiegoprzy-
tomności,zepchnąłgozkawałkadrewnaisłabszyzocalałychnatychmiastzniknął
wmorskiejotchłani30.
PrzypomocytejkrótkiejhistoriiKarneadesdowodzi,żeczłowieksprawiedliwy
idobrymożebyćzarazemnierozsądny,aczłowiekroztropny-możebyćzarazem
niegodziwy.Użycieprzemocywobecdrugiejosoby,atymbardziejpozbawieniejej
życia,niewątpliwiestanowiczynbezprawny,awięcnaruszacnotęsprawiedliwości.
Jeślijednaksilniejszyzrozbitkównieużyłbysiłyprzeciwkodrugiemuocalałemu-
niewątpliwemusiałbyzostaćuznanyzaczłowiekasprawiedliwego,aczgłupiego,
bonieszanującegowłasnegożycia31.Jednocześniepodkreślićtrzeba,żeKarneades
jakosceptykodrzucającymożliwośćpoznaniarzeczywistościiocenyjejwkatego-
riachprawdyifałszunieprzesądza,żeludzieniebędąnigdyizawszelkącenępróbo-
waliunikaćcudzejkrzywdy.
Powyższyklasycznykazustzw.deskiKarneadesa,znanywliteraturzeanglosaskiej
jakodylemattwomanandaplank
32,zaprzątałumysłynajwybitniejszychfilozofów
iprawnikównaprzestrzenilat,zaśsformułowanymprzytejokazjiwszechstronnym
argumentomimożliwymrozwiązaniomniesposóbtakżedziśodmówićaktualności.
Wielespośródtakichpotencjalnychprzypadkówodwoływaniasiędokonieczności
uznajemyzaprzykładyhardcases,wktórychargumentacjatypowolegalistycznazde-
rzasięzmoralnościąipotrzebąwymierzeniasprawiedliwości,którejwreakcjina
zbrodniędomagasięnierazwzburzonaopiniapubliczna,zaśsądyiuczeniwprawie
ifilozofiistająprzedniełatwymzadaniemocenysłusznościpodjętychzachowańczy
nawetsformułowaniamodelipostępowaniawtakichsytuacjach.
30SamKarneades,któremuprzypisywanejestautorstwozagadki,niepozostawiłposobiedziełpisa-
nych,aprzywołanąopowieśćznamyprzedewszystkimdziękiCyceronowi,którynawiązałdotegoprzy-
padku,tymrazemprzytaczanegoustamiHekatonazRodos,wswoichnajważniejszychtraktatachfilozo-
ficznych.Cyceron,Opaństwie,III,23,Warszawa1960,s.131-133;Cyceron,Opowinnościach,III,89-92,
Warszawa1960,s.519-521.
31Odmienniezachowanierozbitkaokreślałkilkawiekówpóźniejm.in.Laktancjusz(250-325),który
zwracałuwagę,żepowstrzymaniesięodzrzuceniarozbitkazdryfującejdeskibędziewyrazemmądrości,
którawyrażasięwchęciuniknięciagrzechu.
32Dylemattenwystępujewróżnychwariantachzarównowkulturzeeuropejskiej,jakiwschodniej.
Przykładowomożedotyczyćnomadównapustyni,którychwybawićodśmiercimożebutelkawody,atak-
żekwestiirozdzielaniabliźniątsyjamskich,któramożesięwiązaćsięzkoniecznościąpoświęceniażycia
jednegozrodzeństwa,czytzw.scenariuszatykającejbomby(ticking-bombscenario),gdzierozważasię
dopuszczalnośćpoświęceniażyciapewnejgrupyosóbuprowadzonychprzezterrorystówdlaratowania
życiainnych.W
.Tatarkiewicz,Historiafilozofii,t.I,Historiastarożytnaiśredniowieczna,Warszawa2002,
s.147.Zob.także:W
.Zalewski,DeskaKarneadesa,czyliostaniewyższejkoniecznościwprawiekarnym
z„morskim”akcentem,nGdańskieStudiaPrawnicze”2014/23,s.437-439iprzywołanetamprzykładyin-
nychilustracjizaprezentowanegodylematu.
