Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
kilometrów.Poobustronachdolinyryftowejznajdująsięwzniesienia,biegnącerów-
nolegledosiebie.Sąasymetryczneiopadająłagodniejnazewnątrz.Grzbietyśród-
oceanicznesąpoprzecinanerozpadlinamipoprzecznymidoosigrzbietu,omniejszej
głębokościniżdolinaryftowa.
Przebieggrzbietówśródoceanicznychodzwierciedlapołożenierozbieżnychgra-
nicpłytlitosferycznych(zob.ryc.2.2i2.8),aposzczególneelementyichrzeźbysą
kształtowaneprzezzjawiskatektoniczneiwulkanicznezachodzącewskorupieziem-
skiejigórnympłaszczu.Obecnośćgrzbietujestzwiązanazpodpływaniemkupo-
wierzchnimagmyiizostatycznymwypychaniemlżejszego(cieplejszego)fragmentu
litosferyoceanicznejkugórze.Dolinaryftowajestgłównympęknięciemwskorupie,
którymzkomorymagmowejwgórnympłaszczuwydostajesięmagmaoskładzieba-
zaltu.Zzastygłejlawybazaltowejsązbudowanepasywzniesień,rozmieszczonesyme-
tryczniepoobustronachryftu.Stałyruchpłytskierowanynazewnątrzodpęknięcia
powoduje,żenowotworzonefragmentywarstwybazaltowejoddalająsięodstrefy
podpływaniamagmy,czegoefektemjestwzrostgłębokościdna.Dodatkowolawaba-
zaltowastygnieizwiększagęstość,copotęgujeefektobniżaniasiędna.Rozpadliny
poprzecznesązwiązanezprzebiegiemuskokówtransformującychocharakterze
przesuwczym.
2.4.4.Rowyoceaniczne
Rowyoceanicznesąniejakoprzeciwieństwemgrzbietówśródoceanicznychitwo-
rząsięwzdłużzbieżnychgranicpłyt,wyznaczającprzebiegstrefaktywnejsubdukcji,
główniepłytoceanicznychpodkontynentalne(ryc.2.8).Płytalitosferyoceanicznej
mawiększągęstość,dlategopogrążasięwgórnympłaszczu.Dnomorskieuginasię
idochodzidopowstanialiniowejformyrowu.
Długośćrowówjestzróżnicowana,odkilkuset(rówPalaunaOceanieSpokoj-
nym)doprawie6000km(RówAtakamski).Ichśredniaszerokośćwahasięwgrani-
cach40–120km,głębokośćdnaprzekracza7000m,wskrajnychprzypadkachprze-
kraczając10000m(RówMariański–11022m,RówTonga–10822m,RówKuryl-
ski–10524m).Zboczarowówsąstromeipodatnenaruchymasowewobrębiesła-
boskonsolidowanejpokrywyosadowej.Sątakżemiejscemczęstychpodmorskich
trzęsieńziemi,któregenerująniszczycielskiefaletsunami.Łącznapowierzchniazaj-
mowanaprzezrowyoceanicznestanowijednakzaledwie1%powierzchnidenoce-
anicznych.
2.4.5.Wyspyoceaniczne
Wyspyoceanicznetowistociepodwodnegóry,którychwysokośćjestnatyle
znaczna,żeichnajwyższepartiewystająponadpowierzchnięwody.Najwyższaztych
górtworzywyspęHawaii(BigIsland)warchipelaguHawajównaOceanieSpokoj-
nym.Jejwysokośćwynosiprawie10000m,zczegonaczęśćnadwodnąprzypada
4205m(wysokośćszczytuMaunaKea).
Genezawyspoceanicznychjestzwiązanazezjawiskamimagmatyzmu,dlatego
wichbudowiegeologicznejbiorąudziałprzedewszystkimskaływulkaniczne:bazalty
34
