Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
łasięonadorejestracjitychskutkówiinterpretacjirzeźbyprzezpryzmattektoniki.
Wrazzjejrozwojemokazałosięjednak,żemetodygeomorfologicznemajądużeza-
stosowaniewgeologiistrukturalnej,zwłaszczaobszarówtektonicznieaktywnych.To
właśnieukształtowanieterenudostarczaważnych,lecztrudnychdozdobyciawinny
sposóbinformacjiocechachwspółczesnejgeodynamiki.
Rozpatrujączwiązkipomiędzyprocesamitektonicznymiaformamirzeźby,nale-
żymiećprzedewszystkimnauwadzespecyficznycharakterpowierzchniZiemiinaj-
płytszychhoryzontówlitosfery(górnekilka-kilkanaściekilometrów).Popierwsze,
reagująonenanaprężeniatektonicznewsposóbcałkowiciesztywny,wprzeciwień-
stwiedogłębszychpartiilitosfery.Podrugie,naprężeniazwiązanezruchamipłyt
litosferycznychsąmodyfikowanewwynikuizostatycznejkompensacjizmiangęstości
igrubościlitosferywpobliżugranicpłyt.Potrzecie,procesytektonicznewznacznym
stopniuwpływająnatempoicharakterprocesówerozyjnych,aleobecniewiadomo
już,żeistniejetakżezależnośćodwrotna,tzn.silnaerozjatakbardzozakłócarówno-
wagęizostatyczną,żewymuszanesąpotomneruchypionowe.
3.2.Powstawanieirozwójobszarówgórskich
3.2.1.Rodzajegórwkontekścietektonikipłyt
RozmieszczenieobszarówgórskichnaZieminawiązujebezpośredniodoukładu
płytlitosfery,awszczególnościdoprzebiegugranicmiędzyposzczególnymipłytami
orazstrefrozłamowychwobrębiepłyt,noszącychnazwęryftówśródkontynentalnych
(ryc.3.1).Wzależnościodcharakteruprocesówtektonicznychzachodzącychwtych
strefach,budowawewnętrzna(struktura)górotworówjestkształtowanawinnysposób,
atozkoleiznajdujeswójwyrazwróżnychformachrzeźbyiprzebiegumorfogenezy.
Wtradycyjnympodzialewyróżnianodwapodstawowerodzajegórzewzględuna
charakterdominującychprocesówtektonicznych:góryfałdoweigóryzrębowe.
Wświetlewspółczesnejwiedzyomechanicedeformacjiośrodkaskalnegopodziałten
jestniewłaściwyiprowadzidobłędnychwyobrażeńosposobachpowstawaniagór,ro-
zumianychjakowielkieformyrzeźbypowierzchniZiemi.Mówiącofałdachiusko-
kachmamynamyśliogólnypodziałsposobudeformacjiwarstwskalnychnadeforma-
cjeciągłe(fałdy)ideformacjenieciągłe(uskoki)(RAMKA3.1).Wrzeczywistości
wintensywniejszychdeformacjachpowierzchniZiemi,atylkotakieprowadządopo-
wstaniarzeźbygórskiej(pomijamytunarazieprocesywulkaniczne),uczestnicząnie-
malwyłączniestrukturyuskokowe.Wynikatozewspomnianejwewstępnejczęścite-
gorozdziałupodatnościprzypowierzchniowychwarstwlitosferytylkonaodkształce-
niasztywne.
Poprawnypodziałgenetyczno-strukturalnyobszarówgórskichmusiwięc
uwzględniaćprzedewszystkimcharakterigenezęstrukturuskokowych.Wzwiązku
ztymmożnawyróżnić:
•obszarygórskie,którychrzeźbanawiązujedosystemuuskokówzrzutowychnormal-
nych(„góryzrębowe”wtradycyjnymrozumieniu),awięcodzwierciedlanaprężenia
ekstensyjne(rozciągające)wlitosferze;
37
