Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
zobramowańpodlegaintensywniejszymruchomtektonicznymniżprzeciwne.Powo-
dujetoasymetrięwysokościowąterenówokalających,nierównągłębokośćzapadliska
ikoncentracjęognisktrzęsieńziemipojednejstroniestruktury.Naprzykład,wzdłuż
południowegosegmenturowuMorzaMartwegostronawschodniajestpodnoszona
znaczniesilniejiosiągawysokość2000mn.p.m.,natomiastwysokościpostronieza-
chodniejnieprzekraczają1000mn.p.m.Progitektonicznepoobustronachzapadliska
znacznieróżniąsiętakżekrętością.Płaskiednowielurowówjestefektemakumulacji
osadów,ponieważzapadliskostajesięnaturalnymbasenemsedymentacyjnymdlaob-
szarówpodniesionych,znajdującychsięwokółzapadliska.Grubośćwypełnieńrowów
tektonicznychmożesięgaćkilkukilometrów.Wrowachtektonicznychznajdująsię
najgłębszejezioranaświecie:Bajkał(1741m),Tanganika(1435m)iNiasa(706m).
NaobszarzePolskiwystępująlicznezapadliskauskokoweozróżnicowanychroz-
miarach.Najmłodszymokresemichtworzeniasiębyłneogen,kiedytopowstałsys-
temrowówtektonicznychwśrodkowejPolsceinaprzedpoluSudetów.Niektóre
znichmajądo500mgłębokości.Zostałyonejednakniemalcałkowiciewypełnione
osadami,zawierającymimiędzyinnymieksploatowaneobecniepokładywęglabru-
natnego,adodatkowosązamaskowaneplejstoceńskimiutworamipochodzenialo-
dowcowego.
Powstawaniezapadlisktowarzyszyteżewolucjigórobudowiefałdowo-nasunię-
ciowej.Mająonegłówniecharakterobniżeńprzedgórskichipowstająwskutekugię-
ciapłytypodlegającejsubdukcji.Równocześniezpogrążaniempodsuwającejsiępły-
tyobniżeniatesąwypełnianegrubymiseriamiosadów(dokilkukilometrów)pocho-
dzącychzintensywniewypiętrzanychiniszczonychgór.Osadytezwanesąmolasą.
PrzykłademtakiegozapadliskajestNizinaGangesunaprzedpoluHimalajów,anate-
reniePolskizapadliskoprzedkarpackie,wypełnionegłównieutworamiwiekumioceń-
skiegoocałkowitejgrubościdochodzącejdo3500m.
3.4.Geomorfologiczneefektytrzęsieńziemi
–formysejsmotektoniczne
Trzęsieniaziemisązjawiskamigeodynamicznymipolegającyminanagłymrozła-
dowaniunaprężeńskumulowanychwlitosferze,czegoefektemjestwyzwolenie
znacznejilościenergii,któranastępnierozchodzisiękoncentrycznieodogniskatrzę-
sienia,docierająctakżedopowierzchniterenu.Konsekwencjąwstrząsówsejsmicz-
nychsąmiędzyinnymiprzemieszczeniawobrębieośrodkaskalnego,conapo-
wierzchniobjawiasiępowstaniemróżnorodnychniewielkichformrzeźby.Formytesą
określanejakosejsmotektoniczne,copodkreślaichprzyczynowyzwiązekztrzęsienia-
miziemi.Wielkośćtychformpozostajewbezpośrednimzwiązkuzmagnitudąwstrzą-
susejsmicznego(RAMKA3.4),alewpływmatakżecharakterpodłożaskalnego.Wy-
raźneformysejsmotektonicznetworząsiępodczaswstrząsówosilepowyżej6wska-
liMercallegoiwiększej.WPolsceformysejsmotektonicznesądlategopraktycznie
nieobecne.
Typowympowierzchniowymefektemtrzęsieńziemisąskarpyuskokowe(ang.
faultscarp).Wzależnościodcharakteruuskoku,skarpyprzybierająróżnywygląd.Na
48