Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3
Rzeźbotwórczadziałalnośćsiłwewnętrznych
–tektonika
3.1.Znaczenietektonikiwrozwojurzeźby
RzeźbapowierzchniZiemijestswoistąwypadkowąskutkówprocesówendoge-
nicznychiegzogenicznych.Dozjawiskendogenicznychważnychzpunktuwidzenia
geomorfologiinależąpionoweipoziomeruchyskorupyziemskiej,atakżeprocesy
wulkaniczne,powiązaneprzyczynowoztektonicznymi.Wpoprzednimrozdzialepo-
kazano,wjakisposóbgłównerysyrzeźbycałejZiemi(formyplanetarneiwielkiefor-
mywobrębiekontynentówioceanów)odzwierciedlajątektonikęglobalnąijakma-
nifestująsięwrzeźbiegranicepłytlitosferycznych.Oznaczeniutektonikimożnasię
takżeprzekonać,analizującformyrzeźbypowierzchnilądówmniejszegorzędu:po-
szczególnełańcuchyimasywygórskie,indywidualnestrefyuskokoweorazgeomorfo-
logiczneskutkitrzęsieńziemi.
Ruchytektoniczneprowadząnaogółdowzrosturóżnicwysokościowychnapo-
wierzchniZiemi,wyznaczającwtensposóbramydziałaniaróżnorodnychprocesówze-
wnętrznych.Zfizycznegopunktuwidzeniadźwiganietektonicznepowodujewzrost
energiipotencjalnejwsystemiegeomorfologicznym,cozkoleipowodujewzrostener-
giikinetycznejwyzwalanejpodczasprocesówzewnętrznych,zachodzącychpodwpły-
wemsiłygrawitacji.Dynamikaprzekształceńwobszarachgórskich,wyżejwyniesionych,
jestdlategowiększaniżwobszarachwyżynnychirówninnychwtymsamymklimacie.
Formyrzeźbykształtowaneprzezczynnikitektoniczneokreślanesąjakoformy
tektoniczne.Mogąonebyćróżnejwielkości(różnegorzędu):odwielkichłańcuchów
górskichdopojedynczychrozpadliniszczelinpowstałychpodczastrzęsieniaziemi.
Trzebaprzytympodkreślić,żetektonicznymiformamirzeźbyw„czystej”postacisą
tylkoformymałe,związaneztrzęsieniamiziemi,aleionepodlegająbardzoszybkie-
muprzekształceniuprzezprocesyzewnętrzne:erozjęrzecznąiruchymasowe.Wiel-
kieformy–łańcuchygórskie–sąkształtowanezarównoprzeztektonikę,jakiproce-
syniszczące,aichwyglądwznacznejmierzezależyodrelacjipomiędzytymidwiema
grupamisił.Możnawięcmówićotektonicznychzałożeniachrzeźbygórskiej,alejej
szczegółysąnaogółwynikiemdziałaniaprocesówzewnętrznych.
Geomorfologiczneskutkiprocesówtektonicznych,wtymzjawisksejsmicznych,
sąprzedmiotemzainteresowaniageomorfologiitektonicznej.Początkowoogranicza-
36