Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
120
DRUGIOKRESFILOZOFIISTAROŻYTNEJ
nikałowięczzałożeńArystotelesa,żeistniejąpojęciaogólneniemająceiniepotrzebu-
jącedefinicji.
B)Analogicznestosunkipanująwteoriisądów.Sądyrównieżtworząhie-
rarchię,mianowiciehierarchięracyjinastępstw,przyczymsądybardziejogól-
nemogąstanowićracjędlamniejogólnych,nigdyodwrotnie.Szczytemhierarchiisą-
dówsąsądynajogólniejsze.Dowódprzeprowadzasięprzezumieszczeniesąduwtej
hierarchiiisprowadzeniedosąduwyższego,toznaczydotakiego,którydlaniższegosta-
nowirację.Przynajwyższychsądachjestkresdowodzenia.Sąonezasadąwszelkie-
godowodzenia,alesameniemogąbyćdowodzone,niemabowiemsądównadnieogól-
niejszych,którebymogłybyćdlanichracjami.Takąogólnązasadądowodzeniajestnp.
zasadasprzeczności,aponadtojeszczekażdagałąźwiedzymawłaściwesobiezasady.To
byłoistotne:żezestanowiskaArystotelesawynikało,iżistniejąsądyogólneniemające
iniepotrzebującedowodu.
SądbyłdlaArystotelesazespołempojęć;jednostkąlogicznąbyłodlańpojęcie.Sąd
zawieradwapojęcia,jednowpodmiocie,drugieworzeczeniu,ipoleganatym,żejeze-
stawia,mianowiciemniejogólnepodporządkowujeogólniejszemu(technicznie
mówiąc,dokonuje„subsumpcji”pojęć).Sąd„Sokratesjestczłowiekiem”podporządko-
wujepojęcieSokratesapojęciuczłowieka,asąd„człowiekjestśmiertelny”podporząd-
kowujepojęcieczłowiekaogólniejszemujeszczepojęciuistotyśmiertelnej.Stosunek
subsumpcjijestprzechodni:jeśliśmiertelnośćcechujeczłowieka,tocechujeSokratesa,
któryjestczłowiekiem.Natymopierasięwnioskowanie,atakżedowód,któryniejest
niczyminnymjakwnioskowaniemzprawdziwychsądów.Prostąjegoformąjzwaną
sylogizmemjjestwnioskowaniezdwusądówmającychjednowspólnepojęcie.Teo-
rięsylogizmuArystotelesopracowałwsposóbbezmaławyczerpujący.Stanowiłaistotną
częśćjegowiekotrwałejlogiki.
RozwinąwszyszerokologikęArystotelespotraktowałjąjakooddzielnądyscyplinę.
Ajakotakaznalazłasiępozaobrębemfilozofii.Cowięcej,pojąłjąniejakowłaściwąna-
ukę,leczjakoprzygotowanieinarzędzienauk,czyli,jaksiępóźniejzwykłomówić,
dyscyplinęformalną.
Niebyłajednakniezależnaodtakiegoczyinnegorozwiązaniaogólnychzagadnień
filozoficznych;logikaArystotelesabyławyrazemjegofilozoficznegostanowiska.Opie-
rałasięnaprzekonaniu,żebytjestjednostkowy,alecechyogólnestanowiąjegoistotę.
Stądpochodziło,żestosunkowisubsumpcjidawałaprzewagęnadinnymistosunkami
logicznymi,atakże,żezajednostkęlogicznąprzyjęłapojęcie,któreujmujeogólnecechy
rzeczyjednostkowych.
3.L
OGIKAAPSYCHOLOGIAPOZNANIA
.Hierarchicznyukładpojęć,powiązanydefi-
nicjami,ihierarchicznyukładsądów,powiązanydowodami,stanowiąidealnyobrazwie-
dzy,aleniewiedzyrozwijającejsię,leczjużzakończonej.LogikaArystotelesa
zawierałatedymetodęwykładaniawiedzyzdobytejraczejniżmetodęjejzdobywania.
Żezogółuwynikaszczegół,anieodwrotnie,toleżywnaturzerzeczy;natomiast
