Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
122
DRUGIOKRESFILOZOFIISTAROŻYTNEJ
wodyniemogąbiecwnieskończoność,leczmusząistniećpierwszeprzesłanki;tenstan
rzeczydałmusposobnośćokazaniaufności,jakążywiłwobecrozumu:uważał,żepraw-
dyogólne,najakierozumprzystaje,godnesącałkowitegozaufaniainiewymagajądo-
wodu,aprzetomogąspełniaćfunkcjępierwszychprzesłanek.FilozofiaArystotelesa
opierałasięwięcnaprawdachbezdowodu(l
’
ãuÂÛl),byłaświadomiefilozofią
dogmatyczną.Jejzaufaniedorozumupozwalałobudowaćmetafizykę,krytykęzaś
poznaniaczyniłozbyteczną.DosystemufilozofiiArystotelesowskiejnależylogikaipsy-
chologiapoznania,onespełniająwnimtezadania,którewinnychsystemachoddanesą
krytyceczyteoriipoznania.
II.FILOZOFIATEORETYCZNA.1.P
ODZIAŁFILOZOFII
.Filozofia,pojmowana
naówczaswnajszerszymsensiejako„poznanieprawdy”,objęławbadaniachArystotele-
sazakresjużtakwielki,żeaktualnastałasięsprawajejpodziału.Arystotelesdokonałpo-
działuoddzieliwszynajpierwlogikęjakodyscyplinęprzygotowawczą,anastępniepo-
dzieliwszyfilozofięnadwawielkiedziały:nateoretycznąipraktyczną.
Dychotomiętęuzasadniałzarównotym,żerozumposiadadwojakąfunkcję(poznawa-
niezasadbytuizasaddziałania),jakitym,żemożemywieśćdwojakitrybżycia(życie
badawcze,‚›og
ϑ
ˆÚÂttÎfig,iżycieczynne,‚›ogπÚlÎttÎfig).
Wfilozofiipraktycznejwyróżniałdwagłównedziały,etykęipolitykę,któ-
rympodporządkowałdyscyplinypodrzędne,jakretoryka,ekonomikaipoetyka(choć
niekiedywymieniałpoetykęjakodziałoddzielny).Filozofięzaśteoretycznądzieliłtry-
chotomicznienafizykę,matematykęipierwsząfilozofię.Podstawątego
podziałubyłstopieńabstrakcji,najmniejszywfizyce,większywmatematyce(którą
pojmowałszeroko,gdyżopróczarytmetykiigeometriizaliczałtuszeregnauk,które
ztychdwóchczerpiąswezasady,jakmuzyka,optyka,czyliperspektywa,astronomia
imechanika).Istniejezaśjednanauka,któradalejjeszczeniżmatematykaposuwaabs-
trakcję.Maonazaprzedmiotbytjakotaki(o
’
ãÓn
~
o
’
ãÓ),rozważasametylkopo-
’
wszechnewłasnościbytu,wszelkieszczegółowejegoukształtowaniapozostawiającin-
nymnaukom.TęnajogólniejsząznaukArystotelesnazwał„pierwsząfilozofią”
alboteżwprost„filozofią”wściślejszymtegosłowaznaczeniu.Późniejprzyjęłasiędla
niejinnanazwa,tamianowicie,którajesttytułemArystotelesowskiegodzieła:„meta-
fizyka”.MetafizykabyłaprawdziwymośrodkiemfilozofiiArystotelesa,awynikijej
zdecydowałyocharakterzeinnych,bardziejspecjalnychdziałów,jaknaukaoBogu,
oprzyrodzieczyoduszy.
2.S
UBSTANCJA
.Arystotelesżywiłprzekonanie,żebytemsamoistnym,czylijwe-
dleukutegopóźniejłacińskiegoterminuj„substancją”(oU
’
Û›l)sąjedyniekonkret-
nerzeczy.Wprawdziebytmożnarozważaćwróżnysposób:jakozespółrzeczy,aletak-
żejakozespółjakości,kwantówlubstosunkówróżnegorodzaju.Jednakztych
„kategorii”(odÎltnÁoÚ›l,orzeczenie)jednatylko„rzecz”(tfi‰Âtt)jestsubstancją,na-
tomiastjakości,kwantyistosunkimogąistniećtylkowzwiązkuzrzeczamijakoich
„przypadłości”(ÛUu‚‚nÎfitl,połac.accidentia,stądteżnazywaneakcydensami).To
