Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ARYSTOTELES
125
Costanowiprzyczynętego,żepowstałnp.tenotoposąg?To,żerzeźbiarzgo
obmyślił.Naskutekposąguobmyślonego(istniejącegotylkowumyślerzeźbiarza,
aprzetoniematerialnego)powstałposągmaterialny.Cobyłotuwęzłemłączącymprzy-
czynęiskutek?Niemateria,skoroprzyczynabyławłaśnieniematerialna;węzłemtym
byłaichwspólnaforma.Podobnyzwiązekzachodziprzypowstawaniuinnychwytwo-
rówludzkich.Aiwprzyrodziezwiązekprzyczynowyjesttegożsamegorodzaju:jed-
nostkażywarodziinnąjednostkętegożgatunku,czylitejsamejformy,choćmateriajest
wnichróżna.Arystoteleswnosiłstąd,żeprzyczynasprawczależyniewmaterii,lecz
wformie.Formazatemniejestczynnikiemtylkoformalnymiidealnym,leczjestsiłą,
któradziałaiwytwarzaskutki;jestczynnympierwiastkiemwsubstancji.
Arystotelesbrał,jakDemokryt,poduwagęmożnośćczystoprzyczynowegopoj-
mowaniarzeczywistości:wszystko,cosiędzieje,dziejesię„zkonieczności”,aniedlaja-
kiegoścelu.Rozważałtakąkoncepcję,alejnieuznałjejzasłuszną.Argumentemjego
było:koncepcjataprzedstawiafaktyjakowynikprzypadku,niemożeprzetotłumaczyć
przyrody,którejzasadnicząwłasnościąjestprawidłowośćistałykierunekrozwoju.Te
dająsięnatomiastwyjaśnićprzezprzyjęciestałegocelu.Celowośćznamyzprodukcji
ludzkiej;aletaksamodoceluzdążaprzyroda,wktórejpanująrównieprawidłowe
związkijakwprodukcjiludzkiej,anawetjjakwszystkowprzyrodziejcelowośćjej
jestzupełniejszaodcelowościludzkichtworów.Przyczynyoczywiściedziałająwkażdej
przemianie,alejwkierunkuwyznaczonymprzezcel;nóżchirurgatnieijestprzyczy-
nąoperacji,aletnietak,jaktegowymagaceloperacji:uzdrowieniechorego;aanalogicz-
niedziejesięteżwprzyrodzie.TakArystotelesusiłowałgodzićDemokrytazPlatonem,
kauzalizmzfinalizmem;jednakżewjegokompromisowymrozwiązaniuPlatonzacho-
wałprzewagę:przyczynywprawdziedziałają,alesązależneodcelów.
WpojmowaniucelówArystotelesróżniłsięodPlatona,twierdził,żecelniejest
transcendentnyiidealny,żenieleżypozarzeczą,leczwniejsamej.Cóżzaśjestcelem
rzeczy,tonajwyraźniejwidaćwżywychistotach:rozwijająsiętak,abyposiąśćcechyswe-
gogatunku.Podobniewkażdejinnejrzeczy:celemjejrozwojujestrozwinięciecechga-
tunkowych,czylijformy.Formajestzatemtaksamocelemrzeczy,jakjestich
przyczyną.
Takaredukcjatrzechzasaddojednejbyłaumożliwionaprzezmodyfikacjępojęcia
formy:formajestsiłądziałającącelowo.Wtejmodyfikacjiwyrażałosiędo-
pierowłaściweArystotelesowipojęcieformy:cechujejedwoistość,formajestzjednej
stronyczynnikiempojęciowym,azdrugiejczynnikiemaktywnym.
6.E
NERGIAIPOTENCJA
.Ponieważnaturęformystanowidziałanie,Arystotelescha-
rakteryzowałjąjakoenergię(Â
’
ÓśÚÁÂtl,połac.actus,stądteż„aktem”zwana).Ponieważ
zaśformajestistotnymskładnikiembytu,więcenergia,aktywność,działaniestanowią
istotębytu.„Jest”tonieznaczy„zajmujeprzestrzeń”,leczznaczy„działa”.Niebyła
tokoncepcjacałkowicienowa:jużuhilozoistówtotylkouchodziłozazasadęprzyrody,
cojestsiłą.AledopieroArystoteleswyraźniesformułowałenergetycznąkoncepcjębytu.
