Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ARYSTOTELES
127
niegoZiemiastałasięznównieruchomymśrodkiemświata,dookołaktóregokrążąsfe-
rygwiezdne.Cowięcej,ponieważzakładał,żeruchniemożetrwać,jeśliniejestpod-
trzymywanyprzezstałąakcjęsiłyporuszającej,zmuszonybyłprzetoprzyjąć,żeistnieją
siłyporuszającenieustannieowesferyiżewobecdoskonałościowychruchówsątosiły
istotboskich.Takimmitycznymzwrotemstworzyłniemałąprzeszkodędlarozwoju
astronomii.
8.P
IERWSZAPRZYCZYNA
(
TEOLOGIA
).Światjestwieczny,azarazemprzestrzen-
nieograniczony.Jestwieczny,bomateria,zktórejsięskłada,będącwarunkiemwszel-
kiegorozwojuniemożebyćwynikiemrozwoju;niepowstała,więcjestwieczna,awraz
zniącałyświatmaterialny.Przestrzennieograniczonyjestzaśztakiegowzglę-
du:każdyżywiołmaswojemiejscewświecie,więcpozasferąostatniegożywiołuniema
jużmaterii,niemanawetpróżni,bopróżniatomiejsce,któreniezawieramaterii,ale
mogłobyjązawierać.Ponieważtedyświatjestwieczny,niebyłoinnegoświataprzednim
aniniebędzieponim;ponieważzaśniemamiejscapozajegogranicami,więcnieist-
niejąświatyznimwspółczesne.Zatemznanynamświatjestświatemjedynym.
Wnimodbywasięwszędziejedenitensamproces:stopniowegoformowaniama-
terii,urzeczywistnianiatego,cowniejpotencjalniezałożone.Przetowszechświatstano-
wijednolityłańcuchprzyczynowoicelowopowiązanychzdarzeń.
Jednakżewtejjednolitościświatajestwyłom:wszystkieogniwasątejsamejnatury
,zwy-
jątkiemjpierwszegoogniwa.Każdabowiemrzeczmaswojąprzyczynę,ataznówswo-
ją;alełańcuchprzyczynniemożewedleArystotelesaiśćwnieskończoność;zasadniczym
jegoprzekonaniembyło,żemusiistniećpierwszaprzyczyna.Pierwszazaśprzyczy-
namusiposiadaćinnewłasnościniżznanenamrzeczy
.Tebowiemsąwynikiemdziała-
niaprzyczyn,tamtazaśniemającprzyczynyistniejesamaprzezsię;tesąwięcbytem
zależnym,apierwszaprzyczynaniezależnym.Otowłasnościtegoniezależnegobytu:
1)Jestnieruchomyiniezmienny:niemożebyćporuszany
,boniebyłbypierwszą
przyczyną,aniniemożeporuszaćsamsiebie,bobyłbybytemzłożonym.2)Jestniezło-
żony:bozespoleniezczęścimusiałobymiećprzyczynę.3)Jestniematerialny:bomateria
jestźródłemzmianyiwszystkomaterialnejestzmienne.Jestwięcczystąformą,czystą
energią.4)Jestistotąduchową:inaczejbowiemniematerialnejformyniepodobnapojąć.
5)Jestrozumem:analogiazludzkimżyciemduchowymkażewyłączyćniższefunkcje
psychiczne,jakopobudzaneprzezprzyczynyzewnętrzne.6)Jakżerozummożewpra-
wiaćwruchmaterialnyświat?Tylkowtensposób,żestanowicel,którypociągaświat.
Działa„jakukochany
,którypociągakochającego”.Poruszaświat,będąccelemświata.Za-
sadajegodziałaniatozasadanieruchomejatrakcji.7)Działaniemrozumumożebyćje-
dyniemyślenie.Aprzedmiotemmyśleniamożebyćwtymwypadkujedyniesamrozum:
poznającybowiemupodobniasiędopoznawanegoigdybypierwszaprzyczynazaprzed-
miotswychmyślimiałaświat,toupodobniłabysiędońiprzyjęłajegoniestałewłasności.
8)Jesttylkojeden:inaczejniebyłobyjednościwświecie,światbyłbytylkozbioremepi-
zodów,atymczasemświatrzeczywiściejestjednością.9)Jestkonieczny:boniezawiera
