Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
126
DRUGIOKRESFILOZOFIISTAROŻYTNEJ
Jeśliformajestenergią,toczymżejestmateria?Jestpotencją(‰‡Ólutg,wyraz
odwóchznaczeniach:siłaimożność;połac.potentia),bopotencjajestprzeciwieństwem
iuzupełnieniemenergii.Wprzeciwieństwiedosiłydziałającejjestdyspozycją.Topoję-
ciepotencjibyłorównieżtworemArystotelesa.Byłoopartenawewnętrznymdoświad-
czeniusiły,któreArystoteleszobiektywizował,zastosowałdozjawiskmaterialnych
iwprowadziłdoinwentarzapojęćfilozoficznych.
Przypomocyparypojęć„energiaipotencja”,atakżerównoległejpary„forma
imateria”,Arystotelesrozwiązywałróżnorodnezagadnienia;tłumaczyłzarównoproces
stawaniasię,jakigotowewytworytegoprocesu,stanowiącerzeczywistość.Stawaniesię
pojmowałjakoaktualizowaniepotencji,arzeczywistośćjjakopotencjęjużzaktualizo-
waną,którejprocesstawaniasiędoszedłjużdoswegokresu.Np.rośnięcieroślinyjest
aktualizowaniem(„energią”)potencjizawartejwnasieniu,dojrzałazaśroślinajesttej
potencjizaktualizowaniemzupełnym,czyli,jaktonazywałArystoteles,„entelechią”
(Â
’
ÓtÂiś¯Âtl,zapewneodto
`Â
’
ÓtÂiÂ
`gÂ
’
ã¯ÂtÓ).
7.Z
ASTOSOWANIEZASADOGÓLNYCH
(
TEORIAPRZYRODY
).Arystotelesznaturyrzeczy
dopatrywałsięwprzyrodzietychczynników,którejegometafizykauznałazaczynniki
istotnebytu,awięc:substancji,formy,energiiicelu.Wjegokoncepcjiprzyrodabyła
więc1)substancjalna,2)jakościowa,3)dynamiczna,4)celowa.Innymi
słowy:Arystoteleswidziałosnowęzjawiskniewabstrakcyjnychstosunkach,leczwkon-
kretnychsubstancjach;jakościowewłasnościrzeczy,należącedoformy,miałzabardziej
istotneodilościowych;dopatrywałsięwprzyrodziedziałaniasamorzutnychsił;adzia-
łaniesiłtłumaczyłichdążeniemdocelu.
Takakoncepcjaprzyrodyniecałkowiciebyłanowa,zbliżałasiędopierwotnegosta-
nowiskamyślicieligreckich;jednakżemiałacharakterbojowy,zwracałasiębowiem
przeciwpoglądowi,którywnaucegreckiejwyparłtamtenpoglądpierwotny.Stanowiła
reakcjęprzeciwilościowemutraktowaniuzjawiskprzezpitagorejczykówiPlatona,atak-
żeprzeciwczystoprzyczynowemuichtraktowaniuprzezDemokryta.Cifilozofowie
wyzwolilisięodświadectwazmysłówiprzezwyciężyliobrazświata,jakionedają;Ary-
stotelesnatomiastwróciłdoobrazuświataopartegonazeznaniachzmysłów.Tokazało
muwszczególnościzerwaćzzaczynającymsięwśródGrekówwyłącznieilościowym
rozważaniemzjawisk.Jegopostawabyłanajbardziejdostosowanadobadańbiologicz-
nych,natomiastwinnychnaukachprzyrodniczychdoprowadziładocofnięciasię.
Wdwóchzwłaszczadziedzinach:wmechaniceiastronomii.
Normalnyruchciałjpadaniekamienialubwznoszeniesiędymujtłumaczył
Arystotelesjakoichcelowedążeniedowłaściwegokażdemumiejsca.Przytymgłosił,że
odległość,jakobędącastosunkiem,aniesubstancją,niemożedziałaćiprzetoniemoże
zmieniaćsiłyowegodążenia.Wychodziłtedywmechanicezfałszywychzałożeńifał-
szywiesformułowałpraworuchu,abłędowijegosądzonebyłotrwaćprzeztysiąclecia.
Wastronomiicofnąłsię:odrzuciłhipotezęruchuZiemiiwróciłdosystemuEu-
doksosa;turównieżprzyczyniłsiędozatrzymanianatysiącleciabłędnegopoglądu.Dla
