Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
PIERWSZYOKRESFILOZOFIISTAROŻYTNEJ
ogniaodbywająsięnadwóchdrogach,„wdół”i„wgórę”:spływajączgórnychswych
siedzibogieńzmieniasięwpowietrze,onoznówopadającskraplasięwwodę,awoda
spływanaziemięiwsiąkawnią;aleznówziemiaparuje,wyziewyjejtworząwodę,ta
przetwarzasięwchmuryiwracawreszciedogórnejojczyznyjakoogień;kierunkisą
dwa,ale„drogawdółiwgóręjestjedna”,jakpowiadatajemniczobrzmiący,aleprostą
myślwyrażającyfragmentHeraklita.Jegoteoriaognianiewybiegapozafilozoficznypo-
ziomJończyków.Jeślizaważyłwdziejachfilozofii,todlatego,żedoniejdodałwłasną
doktrynęinnegojużpokroju.
2.Z
MIENNOŚĆRZECZY
.Rozważałbowiemnietylkopoczątekprzyrody,aleijejwła-
sności.Iznalazł,żezasadnicząjejwłasnościąjestzmienność.Obrazemrzeczywisto-
ścijestjrzeka.Wszystkopłynie,nicnietrwa,„niepodobnawstąpićdwukrotniedotej
samejrzeki”,bojużinnenapłynęływniąwody.Obrazemrzeczywistościjestrównież
śmierć:„obawiamysięjednejśmierci,ajużwieluśmierciomulegliśmy”;„dladuszy
jestśmierciąstaćsięwodą,dlawodyjestśmierciąstaćsięziemią”.Naturajestciągłą
śmierciąiciągłymrodzeniemsię;tasamanaturajestciągleinna:„dotejsamejrzeki
wstępujemyiniewstępujemy”.Niemożemypowiedzieć,żejesteśmy,bo„jesteśmyinie
jesteśmyzarazem”;prawdąjesttylko,żesięzmieniamy.Wprawdzieniekiedyrzeczyzda-
jąsiętrwać,aletrwanieichjestzłudzeniem.Niemarzeczyostałychwłasnościach;nie
mabytu,jesttylkostawaniesię.Tateoriapowszechnejzmienności,ten„waria-
bilizm”powszechnyjestnajbardziejznanympoglądemHeraklitaiotrzymałjegoimię:
nazywanyjestheraklityzmem,choćzawierajednątylkozczęściskładowychjego
filozofii.
3.W
ZGLĘDNOŚĆRZECZY
.Wnieustannymprzepływierzeczyzacierająsięgranice
międzyprzeciwieństwami.Niemanigdziewyraźnejgranicy,sąwszędzietylkociągłe
przejścia,np.międzydniemanocą,młodościąastarością.WięcjjakwnioskujeHe-
raklitjdzieńinocwosnowieswejsąjednymitymsamym,podobniemłodośćista-
rość,ataksamosenijawa,życieiśmierć,dobroizło;podobnieteżwszelkieinnewła-
snościsąwzględne.Przekonanieozmiennościiciągłościzjawiskdoprowadziłotedy
Heraklitadorelatywizmu.Obserwował,żenicztego,coistnieje,nieposiadawła-
snościstałychibezwzględnych,leczwciążzmieniawłasnościiprzechodzizprzeciwień-
stwawprzeciwieństwo:zczuwaniawsen,zmłodościwstarość,zżyciawśmierć.Taka
jestdziwnanaturarzeczy,iżprzeciwieństwastanowiąichosnowę.jTeoriaza-
przeczającaistnieniuwprzyrodzieczynnikówtrwałychibezwzględnychwcześnietedy
pojawiłasięwśródfilozofów.Dladalszegorozwojufilozofiistanowiłarodzajfermentu
ipobudzałamyślicielidoszukaniajwbrewniejjczegośwświecie,coniezmienne
ibezwzględne.
PierwotnejońskiezagadnieniastraciłysenswfilozofiiHeraklita.Opoczątku
świataniebyłojużmowy,gdyżświatistniejeiprzekształcasięodwiecznie:„Wszechświa-
taniestworzyłżadenbóganiżadenczłowiek,leczbyłonzawsze,jestibędziezawsze
żywymogniem”.Niemogłobyćrównieżmowyostałymskładnikuprzyrody,boćnic
