Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
HERAKLIT
33
niejeststałe.PowietrzeAnaksymenesapojętebyłojakostałyskładnik,aleogieńHera-
klitanie.Niebyłskładnikiemprzyrody,leczfaząwiecznejprzemiany;byłjakbyrów-
noważnikiemwszystkichrzeczy:ogieńzamieniasięnanie,aonenaogień,„podob-
niejaktowarynazłoto,azłotonatowary”.Jeśli„wiecznieżywy”ogieńmiałwyjątkowe
miejscewfilozofiiHeraklita,todlatego,żezewzględunaswąlotnąizmiennąnaturę
byłtypemiobrazemzmiennejrzeczywistości.
4.R
OZUMNOŚĆŚWIATA
.WszystkobyłozmiennedlaHeraklitajaleprzeztowła-
śnieistniałodlańcośstałego:zmienność.Onajeststałąwłasnościąprzyrody.Iwięcej
jeszcze:stałyjestporządek,wedlektóregodokonywasięprzemiana.„Ogieńwedług
miaryzapalasięigaśniewedługmiary”.Jednopraworządziwszystkimiprzemia-
nami,rządzizarównoczłowiekiemjakwszechświatem.Człowiekiemrządzirozum
(ifiÁog,logos);stądwniosek,żeiwszechświatemrządzićmusirozum.Rozumjestnie
specjalnieludzkązdolnością,leczsiłąkosmiczną,człowiekmawniejjedynieudział.
Heraklitbyłzapewnepierwszymfilozofem,którymówiłorozumiedziałającym
wewszechświecie.Rozum,októrymmówił,jestwiecznyjakświat:jestjegoczynnikiem
nieodłącznym.Ajestjegoczynnikiemnajdoskonalszym,boskim.Myślorozumno-
ściświatabyła(obokmyśliojegozmienności)drugąpotężnąkoncepcją,jakąHeraklit
wprowadziłdofilozofii.Żewłaśnieontouczynił,pochodziłozapewnestąd,iżjjak
sammówiłj„szukałsamegosiebie”;byłpierwszymfilozofem,któryrozmyślałnadso-
bą,anietylkonadprzyrodą,iprzyrodęrozumiałprzezanalogiędowłasnychprzeżyć.
Rozumnośćświataokupujejegozmiennośćizawartewnimprzeciwieństwa.
Tychprzeciwieństw,rozbieżności,dysonansówświataHeraklitnielękałsię,jaktoczy-
niliwspółcześnimueleaci.Widział,żeprzeciwieństwauzupełniająsięwzajemiżebez
nichrzeczywistośćniejestmożliwa.Wprawdziewszędziewświeciepanujerozłam
ispór,wojna„jestojcemikrólemwszechrzeczy”,alerozumrządzącyświatemsprawia,
że„rozbieżneczynnikiłącząsięipowstajeznichnajpiękniejszaharmonia”.Wprawdzie
wzjawiskachwidocznesąsamedysharmonie,ale„harmoniaukrytawyższajestodwi-
docznej”.
5.R
EFLEKSJEEPISTEMOLOGICZNEIETYCZNE
.Heraklitbyłpierwszymmiędzyfilo-
zofami,którymiałzainteresowaniahumanisty.Ipozostawiłrefleksjeepistemologiczne
ietyczne.Zastanawiałsięnadwłasnąpracąbadawczą,uświadamiałsobiejejcharakter,
środkiicele;wporównaniuznimJończycywydająsięnaiwni.Krytyczniezapatrywał
sięnapoznaniezmysłowe:„Złymiświadkamisąoczyiuszyludziom,którzy
mająduszebarbarzyńców”.Tobodajnajdawniejszarefleksjazkrytykipoznania,jaka
przechowałasięwfilozofiieuropejskiej.
Etycznejegoaforyzmybyłydziełeminnegojużduchaniżaforyzmysiedmiumę-
drców:przejawiasięwnichkultprawa,alezarazemkultjednostkiwyższej.„Jedenwart
tyle,codziesięćtysięcy,jeślijestnajlepszy”.Znał,rzecmożna,dwatypymoralności:
przeciętnąiwyższa,moralnośćtłumuimoralnośćmędrca.Tłumprzekładazdrowienad
chorobę,ciepłonadzimno,radośćnadsmutekjiskarżysię,gdychory,gdymuzim-
