Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PROTAGORASISOFIŚCI
73
Niewszyscybylifilozofami,alepomiędzynimibyłokilkumyślicieliwybitnych,
jakProtagoras,Gorgiasz,filozoficzniezbliżonydoeleatów,Hippiasz,Prodyk;mniej
sławnychbyłowielu,abywalimiędzynimi„polihistorzyitacy,copogardzalinauką,pa-
radoksiściitrywializatorzy,konserwatyściiradykałowie,filozofowienaserioinażarty”.
Okresdziałalnościsofistówtrwałdośćdługo,przezcałeprawiestulecie:Protago-
rasiGorgiaszbylistarsiodSokratesa,ajeszczezaArystotelesasofiścibyliczynni.Naj-
świetniejszymdlasofistykiczasembyłjejpoczątek,czasProtagorasaiGorgiasza.Wów-
czastowarzyszyłoimpowodzenie:nawetwkonserwatywnejinieprzyjaznejdlaoświaty
SparcieProdykiHippiaszznaleźliuznanie.StanowilielitęumysłowąGrecji;wielcypo-
litycygreccy,poeci,jakEurypides,anawetSofokles,mówcy,jakIzokrates,uczeni,jak
Tucydydes,uczylisięodnichiposzukiwaliichtowarzystwa.
AlewkrótceżyczliwystosunekGrekówdosofistówuległradykalnejprzemianie.
Przyczynbyłoparę.Arystokratycznespołeczeństwozarzucałoim,żeuczązapieniądze;
woczachGrekówbyłotoponiżaniepracyumysłowej.Następnie,konserwatyściwystą-
pilizzarzutem,żeuczącburząwiaręitradycję;zarzuttensofiścidzielilizresztązwszyst-
kimibezmała,cowGrecjizajmowalisięfilozofią.Wreszcie,dlawzględówzarównorze-
czowych,jakiosobistych,wystąpiłprzeciwnimPlatonizwalczałichwsposób
gwałtownyinieprzebierającywśrodkach.Ontomożenajwięcejprzyczyniłsiędopo-
niżeniasofistówwopiniipotomności:pismasofistównieprzechowałysię,zabrakło
życzliwychświadkówichpracy,potomnośćznałaichzrelacjiPlatonaipatrzyłananich
jegooczami.
Samwyraz„sofista”,którypierwotniemiałsensdodatni,nabrałujemnego:naj-
pierwznaczyłtyle,co„uczony”,potemtyle,co„pseudouczony”;równieżwyrazy„sofi-
zmat”i„sofistyczny”otrzymałyodpowiedniopejoratywneznaczenie.Sofistykastałasię
synonimemerystyki,tj.rozumowania,któredlafałszywegotwierdzeniastwarzapozory
prawdy.WzorytakichpoczynańznamyzparodiiPlatona(Eutydem)iArystotelesa(Deso-
phisticiselenchis).Prawdąjest,żesofiścinadużywalidialektykijaleczynilitonaówczas
wszyscy,czynilitouczniowieSokratesaisamPlatonniebyłbezwiny.Początekzaśdali
tuniesofiści,leczeleaci:oninauczyli,żewszystkiegomożnadowieść,iwytworzyli
upodobaniedodowodzeniateznajmniejprawdopodobnych.Pozatymten„antylogicz-
nykunszt”uprawianonaówczas,alejeszczewięcejpodejrzewanosięwzajemnieoupra-
wianiego:byłtojrazemzzarzutembezbożnościjnajpotoczniejszyzarzutprzeciw
niewygodnymfilozofom.Sofiści,jeślinańzasłużyli,toprzeważniepóźniejsi,epigoni;ci
bylimałymiludźmi,októrychpamięćzaginęła,zarzutzaśprzylgnąłdotych,cobylizna-
niiwybitni.DopierowXIXw.uświadomionosobietenstanrzeczyipodjętorehabili-
tacjęsofistów.PierwszyuczyniłtoGeorgeGrotewswejHistoriiGrecji.
PROTAGORAS
byłnajbardziejfilozoficznymumysłemwśródsofistów;sformuło-
wałfilozoficznezasady,wimięktórychwystępowalisofiści.Żyłzapewneod481do
411r.;jeślidatytesąprawdziwe,tobyłstarszyodDemokrytaiodSokratesa.Pochodził
zAbdery.Byłpierwszymfilozofemwnowymstylu:mniejbadaczem,więcejnauczycie-
