Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Częśćpierwsza.Stolatwyobraźni
19
strzeżonoduchowąsiłę,zasprawąktórejczłowiekkontaktujesięzkosmosem,fantazję
zaśuznanozaniezakorzenionąwewszechświecie,więctylkotejpierwszejprzyznanorolę
kreacyjną25.
Czym(nie)jestwyobraźnia?SkorosamorozpoznanieJulianaTuwima,zpisanego
wśrodkuwojnylistudosiostry,onskamieniałejwyobraźni”26(jakoreakcjinaZagładę,
uniemożliwiającejmupisanieKwiatówpolskich)możnauznaćzaprzejawpracywyobraźni.
Napewnowie,czymjestwyobraźniaMariaJanion,kiedyokreślasięjakonhistoryczka
wyobraźni”27.AlewciążnajtrafniejszapozostajeformułaBaudelaire)owska:
Tajemniczązdolnościąjesttakrólowazdolności!Dotykawszystkichinnych;pobudzaje,śle
dowalki.Niekiedytakbardzojeprzypomina,żemożnająznimipomylić,aprzecieżzawszejest
sobą;ludzi,którychnieożywia,łatworozpoznaćpociążącymnanichprzekleństwie:dziełaich
usychająjakdrzewofigowezEwangelii.
Wyobraźniajestanaliząijestsyntezą;mimotoludziebiegliwanalizieidostateczniezdolni
dosyntezymogąbyćpozbawieniwyobraźni.Jestanaliząisyntezą,aprzecieżniezupełnie.Jest
wrażliwością,istniejąjednakosobybardzowrażliwe,zbytwrażliwemoże,apozbawionewy-
obraźni.Toonanauczyłaczłowiekasensumoralnegobarwy,linii,dźwiękuizapachu,ona,na
początkuświata,stworzyłaanalogięimetaforę.Dzielinaelementywszelkąrzecziposługując
siętworzywemzgromadzonymiułożonymwedługzasad,którychźródłomożnaznaleźćtylko
wgłębiduszy,tworzyświatnowyidoznanienowości.Ponieważstworzyłaświat(sądzę,żewolno
takpowiedzieć,nawetwsensiereligijnym),jestrzecząsłuszną,żewnimrządzi.[ś]Wyobraźnia
jestkrólowąprawdy,amożliwetojednazprowincjiprawdy.Jestrzeczywiściespokrewniona
znieskończonością28.
CharlesBaudelaire,poeta,doskonalerozumiał,żewyobraźniajestkategoriąwsto-
sunkudomimesisrównorzędną,anawetwobecniejnadrzędną,niewidziałsensuwich
przeciwstawianiu29.
Przywołujęjegosłowatakżepoto,abywskazaćtyprefleksji,któryuprzywilejowuję
wtejksiążce,właśnietworzoneprzezpoetówformuływyobraźniinteresująmniewpierw-
szejkolejności.Rezygnujęzaśzopisukategoriijakotakiej.Pozaprzyswojonąwpolskiej
humanistyceklasycznąrozprawąJeanaStarobinskiego,powstałokilkasyntetycznychstu-
diówpoświęconychhistoriipojęcia.MałgorzataBaranowskapokazała,jakróżnepytania
owyobraźnięzadająposzczególnedziedzinyhumanistyczne30,zdrugiejstronypokrótce
omówiłastosunekdokategoriinaprzestrzeniwiekówwkolejnychprądachliterackich.
InnycharaktermaopracowaniePiotraJaroszyńskiego,będąceobszernymstudiumdzie-
jówpojęciawfilozofii,rozprawapodporządkowanajestjednakprzeciwstawieniurozumu
iwyobraźni,autorwyraźniestarasięprzeforsowaćtezę,żeniesątowładzerównorzędne,
rozumwinienpanowaćnadimaginacją31.Dotychinterpretacjiwyobraźniodwołujęsię
25
Por.M.Baranowska,Surrealnawyobraźniaipoezja,Warszawa1984,s.5-13;A.S.,32.oczywiście
trudnotuożelaznąkonsekwencję.
26
Cyt.za:P
.Matywiecki,TwarzTuwima,Warszawa2007,s.325.
27
M.Janion,NiesamowitaSłowiańszczyzna.Fantazmatyliteratury,Kraków2006.
28
Ch.Baudelaire,Salon1859,w:Rozmaitościestetyczne,wstępiprzekł.J.Guze,komentarziprzypisy
C.Pichoiswprzekł.J.M.Kłoczowskiego,Gdańsk2000,s.249-250.
29
Tamże,s.253,255.Por.J.Starobinski,dz.cyt.,s.221.
30
M.Baranowska,dz.cyt.,s.13-16.
31
P
.Jaroszyński,Rozumczywyobraźnia,w:Metafzykaisztuka,Radom2002,s.89-171.
