Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.CharakterystykarodzinjęzykowychAfryki
27
amianowicierozróżnianiarodzajugramatycznego.Wszystkiejęzykiomockiemająszyk
zdaniaopartynawzorzeSOV
,tj.podmiot-dopełnienie-orzeczenie(Platiel1998:52).
Językiczadyjskie
30milionówużytkownikówokoło150językówskładasięnajedynągrupęrodziny
afroazjatyckiej,którejcałeterytoriumznajdujesięwAfrycesubshaharyjskiej.Językicza-
dyjskiepochodzągłówniezrejonówNigeriiPółnocnej,północnegoKamerunuorazCza-
du.Najwięcejużytkownikówmajęzykhausa.Jestonjęzykiemetnicznymspołeczności
Hausa,zamieszkującejrozległeterenywpółnocnejNigeriiiwpołudniowymNigrze.Licz-
nekoloniepozaobszaremmacierzystymtworządiasporęhausańskąwróżnychmiejscach
AfrykiZachodniejiPółnocnej,główniewGhanie,Sudanie,Egipcie.Językhausajest
popularnymśrodkiemporozumiewaniasięwkontaktachmiędzyetnicznych.Łącznaliczba
użytkownikówhausaocenianajestna50milionów(wtym25milionówużywagowcha-
rakterzejęzykaetnicznego).Pozostałymijęzykamiczadyjskimiposługujesięznacznie
mniejludzi,odkilkudokilkunastutysięcy.
Wewnętrznaklasyfikacjajęzykówczadyjskichwyodrębniatrzygrupy,odpowiadające
trzemodgałęzieniom,zajmującymodrębneterenyprzylegającedojezioraCzad.Najczęściej
używasięwodniesieniudonichnazwściślegeograficznych(zachodnie,centralne,wschod-
nie),grupacentralnanositeżnazwęBiu-Mandara(Newman1977).Dozachodnioczadyj-
skichopróczhausanależąm.in.bole,angas,bade,ngizim,ron.Wśródcentralnoczadyjskich
(Biu-Mandara)najlepiejpoznanesątera,bura,lamang,buduma,musgu,gidar,higi,ma-
takam,mandara,sukur,daba,bata,kotoko.Wschodnioczadyjskiereprezentująbidiya,lele,
kera,dangla(dangaleat),mokulu,sokoro.
DyskusjewokółzagadnieńklasyfikacyjnychdotyczyływyłączeniazgrupyBiu-Man-
daraodrębnegoodgałęzieniamasa,któreskładasięzkilkubliskospokrewnionychjęzyków
używanychwpołudniowo-zachodnimCzadzieipółnocnymKamerunie,takichjakmasa-
na,musey,zumaya.Odgałęzieniemasauznawanejestzaczwartąjednostkęwklasyfika-
cyjnympodzialejęzykówczadyjskichnagrupy,choćjegoniezależnystatusjestkwestio-
nowany(Newman1990,za:Piłaszewicz1998:50).
Nazwyjęzykówczadyjskich,małoznanepozapublikacjamiściślejęzykoznawczymi,
sąsymbolamidorobkujęzykoznawstwaafrykańskiego,osiągniętegozwłaszczawostatnich
kilkudziesięciulatach
11
.Językitesąbogatymźródłemwiedzyotypologicznymzróżnico-
waniustrukturjęzykowychorazpodstawądownioskowaniaohistorycznymrozwoju
języków.
Sątojęzykitonalne(zwykleodróżniająceod2do3poziomówtonalnych);prawie
wszystkiemajągramatyczniezaznaczonąopozycjęrodzaju(męski/żeński).Wsystemie
zaimkowym(por.6.2.6.)wpierwszejosobieliczbymnogiejrozróżniasięformyinkluzyj-
neiekskluzyjne,wskładnizczasownikaminieprzechodnimifunkcjonujerepryzazaimkowa
(intransitivecopypronoun).Dowyrażaniaaspektusłużąmorfemyfleksyjnelubi/lubopo-
zycjetonalne.
Wsystemiespółgłoskowymcharakterystycznesąfonemyopodwójnejartykulacji,
wśródnichspółgłoskiglotalizowane,palatalizowaneilabializowane(por.3.1.4.).Wcen-
11
OpisjęzykówczadyjskichihistoriiichpoznaniazawierapublikacjawjęzykupolskimJęzykicza-
dyjskie(Piłaszewicz1998).
