Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.CharakterystykarodzinjęzykowychAfryki
29
ChristoperEhret(2001)proponuje,bywdrzewiegenealogicznymrodzinynilosaha-
ryjskiejwidziećtylkodwagłówneodgałęzienia:językówkomanisudańskich.Teostatnie
podlegajądalszemuzróżnicowaniu,wynikającemuzwewnętrznychpodziałówiniesąprzez
tobezpośredniąkontynuacjąprotojęzyka.Języksonghaynietworzytuodrębnegoodga-
łęzienia,alejestwłączonydosudańskich,podobniejakmabaifur.Dalszewewnętrzne
zróżnicowanietworzynowąsiećodgałęzieńznowyminazwami(m.in.nazwankuliak”,
któraweszłajużdoobieguwjęzykoznawstwieafrykańskim,zostałazastąpionanazwą
nrub”,uzasadnionątym,żejesttonazwasamychużytkownikówetymologiczniewywo-
dzącasięodrzeczownikaoznaczeniu4istotaludzka’).
Językinilosaharyjskiemająwielecechtypologicznychodróżniającychjewsposób
istotnyodinnychrodzinjęzykowych.Napoziomiefonologicznymcharakteryzujejeduża
liczbaspółgłosekzwartych(por.3.1.)oraznosówek,obecnychzarównowsystemach,jak
iwregułachdystrybucji.Spółgłoskimająswojeszeregiimplozywne(B,l),ejektywne(p’,
t’,s’,c’,k’),prenazalizowane(mb,nd,nt,pj,pg).Wjęzykachnilosaharyjskichobecnesą
dźwięki(ostatusiefonemów),którerzadkowtejroliwystępująwjęzykachświata(ɠ,um,
umgb).Wmorfologiiodnotowujesięzłożoneformacjeczasownikowezwewnętrznymi
podziałamiczasownikównaklasy(por.13.1.),natomiastskładniadostarczawieluunika-
towychrozwiązańsłużącychdokodowaniainformacjigramatycznej,wtymprzykładów
konstrukcjiocechachergatywnych(por.8.2.).
Songhay
Uważanyzagrupęjęzyków,aniepojedynczyjęzyk,songhay(songhai)maponad
3milionyużytkownikówzamieszkującychobszarypołożonewłukurzekiNigernajej
lewymbrzeguodMalidoNigerii,zenklawaminajegoprawymbrzegu-wMali,wBur-
kinaFasoiwBeninie.WMalinajbardziejznaneodmianytochiinizTimbuktu,koyrabo-
rosenni(400tysięcyużytkowników)zGao,dawnejstolicyśredniowiecznegopaństwa
Songhay,humburisennizHomborioraztadaksahak,używanaprzeznomadówodmiana
songhayzlicznymiwpływamiberberskiegojęzykatamasheq.WNiamej,stolicyNigru,
dominującymjęzykiemjestzarma(djerma),któregoliczbaużytkownikówsięga2milionów,
pozastolicąwiększeznaczeniemakaado.DalejodNigrudoBeninuużywanyjest
dendi.
Językisonghaysąbardzozróżnicowane.Wwiększościznichwystępujątony,ale
cechytonalnościniepodzielająodmianyużywanewMali(Heath1999:71).Wsystemie
wokalicznymznaczącajestopozycjadługości,dofonemówzaliczasięponadtosamogłos-
kinosowe.SzykpodstawowychelementówzdaniamawzórSOV(podmiot-dopełnienie
-orzeczenie).
Wkwestiachgenetycznejafiliacjiistatusujegowariantów(niekiedyuznawanychza
dialektyjednegojęzyka)istniejewielekontrowersji.Geograficzniesąoneoddaloneod
zwartegoobszarujęzykównilosaharyjskich,doktórychsięjezalicza.Licznewpływy
językówmande(nigerokongijskich)iberberskich(afroazjatyckich)powodują,żepojawia-
jąsięróżnehipotezynatematichpochodzenia-odsugestii,bynajstarsząformęwywodzić
odjęzykówmande(Mukarovsky1987,Creisseils1981)potezę,żejesttojęzykkreolski
opodłożuberberskim,powstaływwynikupidżynizacjituareskiegowobrębiestruktur
typologicznychjęzykówmande(Nikolai1990).
