Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Kryminologiaklasyczna,neoklasycznainurtypokrewne
49
szającejniemażadnejsprzeczności.Takiepodejście
jestmożliwe,jeśliodróżnićprzyczynowość(causality)
odprzymusu(compulsion).ZdaniemvandenHaaga
to,żezachowanialudzimająokreśloneprzyczyny,
niemożebyćdzisiajpodważane.Nieoznaczato
jednak,żeludzie,wtymtakżesprawcyprzestępstw,
niemajążadnejswobodywyboru.Cowięcej,fakt,że
wybórmajakieśuwarunkowania,niepozbawiago
wolnegocharakteru.VandenHaag(tamże)ilustruje
tozagadnienienaprzykładzieklasycznegowteo-
riachpozytywistycznychczynnikakryminogennego,
jakimjestubóstwo.Jegozdaniemubóstwomożebyć
ijestczynnikiemkryminogennym,albowiemosoba
wtrudnejsytuacjimaterialnejmawiększąpokusę,
abykraść,niżosobazamożna.Nieoznaczatojed-
nak,żezachowaniamiosóbubogichrządząimpulsy,
nadktóryminiesąonewstaniezapanować,iże
osobytenieodpowiadająwżadensposóbzaswoje
postępowanie,aconajważniejsze,żeniesązdolne
reagowaćnaokreślonebodźcepochodzącezzewnątrz.
Wręczprzeciwnie,groźbaponiesieniaokreślonych
konsekwencjikradzieżymatakieosobyskłonićdo
podjęciaoczekiwanychprzezspołeczeństwodecyzji
iponiechaniazachowańniepożądanych.Coistotne,
groźbatajestskierowanawłaśniedotakichosób,
wstosunkudoktórychdziałająokreśloneczynniki
kryminogenne.Zrozumowaniapowyższegowyłania
siękoncepcjakaryspełniającejfunkcjęodstraszającą,
mającejwokreślonysposóbwpływaćnazachowania
potencjalnychsprawcówprzestępstw,tj.zniechęcać
ichdodokonywaniawyboruzachowańprzestępczych.
WtymkontekścievandenHaag(tamże)podkreśla,
żezagrożeniekarą,jejsurowość,nieuchronnośćitp.
sąjedynymiinstrumentamikontroliprzestępczości,
którymipaństwomożewstosownysposóbmanipu-
lować.Państwowogóle,ajuższczególniewymiar
sprawiedliwościiprawokarne,niedysponujenatomiast
instrumentamimogącymiwywieraćdostatecznie
efektywnywpływnaczynnikikryminogennefunk-
cjonującewśrodowiskuspołecznym.
Zprzedstawionejcharakterystykiwidaćwyraźnie,
iżvandenHaag,azanimcałynurtUneoklasyczny”
akcentują,żeczłowiekmamożliwośćwyboruoraz
żeprzestępstwo,takjakkażdeinnezachowanie,jest
rezultatemjegozdolnościdodokonywaniawyborów.
Nieoznaczatojednak,żewyboryteniesąwżaden
sposóbuwarunkowane,tzn.żesącałkowiciewolne.
Koncepcjakryminologicznaikryminalnopolityczna
vandenHaaga,awśladzanimcałegonurtuneo-
klasycznego,opierasięnazałożeniu,żewyborami
ludzkimirządząokreśloneprawidłowości.Możnawięc
powiedzieć,żeautortenkoncentrujesięnietylena
samejwolnościwyboru,conajegouwarunkowaniach.
JakzauważawzwiązkuztymvandenHaag(tamże),
koncepcjomkaryodstraszającejzarzucasięczęsto,
żeopierająsięnaabsurdalnymzpsychologicznego
punktuwidzeniazałożeniu,iżsprawcaprzestępstwa
jestracjonalnąjednostką,dokonującąprzedjego
popełnieniemświadomejkalkulacjiewentualnych
zyskówikosztówtakiegopostępowania.Tymcza-
semproblemniepoleganatym,czywracjonalny
sposóbkalkulująosoby,któremająbyćodstraszone.
Racjonalnejkalkulacjiwpływuzagrożeńmadoko-
nywaćprzedewszystkimustawodawcakształtujący
ustawowezagrożeniazaprzestępstwaorazzasady
wymiarukariinnychśrodkówreakcjiprawnokarnej,
atakżesędziowiewymierzającykary.Ci,doktórych
tezagrożeniasąkierowane,musząnatomiastjedynie
wprzewidywalnysposóbnaniereagować.Tozaś,że
ludzienaokreślonebodźcereagująwpodobnysposób,
nieulegawątpliwości.Beztegoniebyłobymożliwe
życiespołeczne.
Koncepcjasprawcyprzestępstwazarysowanaprzez
vandenHaagaiakceptowanaprzezinnychzwolenni
-
kówneoklasycyzmuoznaczaodrzuceniekoncentracji
naproblemieprzyczynprzestępczościiskupienie
uwagikryminologiinamożliwościachsterowaniaza-
chowaniemludzi,awszczególnościzachowaniamipo-
tencjalnychsprawcówprzestępstw,zapomocąod-
powiednichbodźcówzewnętrznych.Mamytuwięcdo
czynieniazkoncepcjąsprawcydysponującegookreślo-
nąswobodąwyboru,apodstawowymzagadnieniem
jestpytanie,jakówwybórukierunkowaćwpożąda-
nymzespołecznegopunktuwidzeniakierunku.Jestto
zatemkoncepcjasprawcyracjonalnego,wtymsensie,
żereagujeonwsposóbprzewidywalnynaokreślone
bodźcezewnętrznewpostacinagródikar,coniemu-
sizakładać,iżzakażdymrazemukażdegopoten-
cjalnegosprawcyprzedpopełnieniemprzestępstwa
następujeświadomakalkulacjaspodziewanychkosz-
tówizysków,Uważenie”ewentualnychUza”iUprzeciw”.
Jestrzecząoczywistą,żeprzedstawicieletegonurtu
Uneoklasycyzmu”niedokonaliżadnegonowegoodkry-
cia,niestworzyliżadnejnowejwizjiczłowiekaiczer-
palizwcześniejszegodorobkuróżnychdyscyplinnau-
ki.Przedewszystkimwskazaćtumożnawspomnia-
nąhedonistycznąkoncepcjęczłowieka,stworzoną
przezJ.Benthama,zakładającą,żeczłowiekjestisto-
tązeswejnaturydążącądomaksymalizacjiprzyjem-
nościiminimalizacjiprzykrości.
Współczesneźródłoinspiracjiwtymzakresie
stanowiłatakżepsychologiabehawiorystyczna,któ-
rejczołowymiprzedstawicielamibyliJohnB.Wat-
soniB.Skinner,wyjaśniającazachowanialudzina
gruncieschematubodziec–reakcjaizakładająca,że
podstawowymichmechanizmemregulacyjnymjest
dążeniedounikaniakarimaksymalizacjinagród.
Wskazaćmożnatakżesocjologicznąteorięwymiany,