Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
sąnatyleistotne,bynadawaćimodrębnenazwy;wystarcząkonstrukcjeskładniowe:
to,żejestfioletowy,byciefioletowym;to,żejestłasy,byciełasym.
Modelsystemowyniejestwięcwtymwypadkuwykorzystanywewspółczesnej
normie.
•Narzędnikliczbymnogiejrzeczownikówtworzysięwspółcześniewedługmo-
deluTEMATRZECZOWNIKA+KOŃCÓWKA-ami.Wtensposóbpowstałytysiące
form,m.in.chłopcami,tygrysami,stołami,pocałunkami,panienkami,szafami,pola-
mi,źrebiętami,ramionami.Zgodneztąsystemowąregułąsąwięcteżformy*bra-
ciami,*gościami,*koniami,*dzieciarni,*ludziami,*niciami,pozostającedziśpoza
normąpolszczyzny.Formęnarzędnikalmtychikilkuinnychrzeczownikówutwo-
rzonobowiemwedługinnego,nieproduktywnegodziśmodelufleksyjnego:TEMAT
RZECZOWNIKA+KOŃCÓWKA-mi.Zauważmy,żeniekiedywnormiewystępują
formyoboczne,wariantywne(np.dłoniami||dłońmi,gałęziami||gałęźmi,saniami||
sańmi),realizująceobamożliwemodelesystemowe48.
Wnormiesąwięcprzedewszystkimformyutworzonezgodniezmodelempro-
duktywnym,pozostająwniejjednakitakie,którereprezentująmodeldziśnieproduk-
tywny.
•Polskisystemfonologicznyzawieraopozycjędźwięczność:bezdźwięczność
jakoistotną(relewantną)cechę,pozwalającąróżnicowaćwyrazy.Wnormiewspół-
czesnejpolszczyznyopozycjatajestrealizowana,aleniebezwzględnie:wdźwiękach
zapisywanychjakohichjestonadlazdecydowanejwiększościPolakównieistotna.
Taksamowypowiesięnazwęhart,jakichart.Opozycjasystemowajestwięcwtym
wypadkuzneutralizowana,nierealizowanawnormie.
•Bywaitak,żewsystemieistniejądwarównoległewzorytworzeniaokreślonych
struktur(np.składniowych),alewnormiewposzczególnychwypadkachwyzyskuje
siętylkojedenznich,zaśformyrealizującedrugimodeluznajesięzaniepoprawne.Na
przykładrzeczownikhandlarzłączysięzinnymrzeczownikiemwdopełniaczualbo
wnarzędniku(mamywięcmodelehandlarzCZEGOihandlarzCZYM),awybórjed-
negoztychmodelizależywspółcześnietylkoodzwyczaju(uzusu),którysankcjonuje
(utwierdza)norma.Akceptowalnesązatempołączenia:handlarzniewolników,koni,
biżuterii,obrazów,narkotyków,ale:handlarzżywymtowarem,bydłem,złotem,walu-
tami,bronią,starzyzną,drewnem,heroiną,morfiną.Wymienneużywanieobumodeli
wodniesieniudojednegorzeczownikapodrzędnego,atakżezamianaformytakiego
rzeczownikapowodująbłądjęzykowy(np.*handlarzniewolnikami,*handlarzkońmi,
*handlarzzłota,*handlarzstarzyzny,*handlarzheroiny).
Wykorzystaniejednegozdwóchmodelisystemowychwnormiejestwięcwtym
wypadkuuzależnioneoduzusu.
•Podobniejestzformaminazwżeńskich.Wsystemiewspółczesnejpolszczyzny
mieścisiętworzenienazwżeńskich(tytułów,zawodówitp.)odnazwmęskichza
pomocąodpowiednichformantów.Jednakżewpraktycejęzykowejniewykorzystuje
sięwpełnitejmożliwości.Wprawdziewuzusieinormiewystępujątakienazwyjak
nauczycielka,lekarka,redaktorka,kelnerka,aleinnesązwykleograniczonedopolsz-
48Otypachwariantówwnormiepiszemyszerzejnas.38-42.
24
