Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
sześćdziesiąteisiedemdziesiąteXIXwiekutookreswyjątkowegozbliżenia
polsko-żydowskiego,kiedyŻydzipoparlinarodowowyzwoleńczenadzieje
Polaków,uczestniczącwmanifestacjachpatriotycznych8poprzedzających
powstaniestyczniowe(1863),atakżebiorącwnimudział.Tewydarzenia-
niczymzapowiedźbraterskiegowspółistnieniaobunarodów-sprawiły,
żepolscypozytywiścipodeszlidozagadnieniaasymilacjiwsposóbbar-
dzooptymistyczny,oczymświadcząwypowiedziczołowychintelektuali-
stówsprzedroku1881(np.AleksandraŚwiętochowskiego,BolesławaPru-
saczyElizyOrzeszkowej9).Nasilającysięprocesakulturacjiiwzrastająca
znajomośćjęzykapolskiegoprzyczyniłysiędonarodzinżydowskiejprasy
wjęzykupolskim10,którabyłaabonowanawwielumiastachimiastecz-
kach,wtymrównieżwZamościu.Perecprzynależałdokręgupropolsko
nastawionejinteligencjiżydowskiejwtymmieście:prenumerowałprasę
polskojęzyczną,literaturęjidyszpoznałdziękidokonanymprzezKlemensa
JunoszęSzaniawskiegoprzekładompowieściMendelegoMojcher-Sforima11
najęzykpolski,popolskuporozumiewałsięzeswoimiklientami(których
reprezentowałjakoprawnikLeonPerec),jeszczeprzedślubemkorespondo-
wałwtymjęzykuzprzyszłążonąHelenąRingelhejm.Polskistałsięjęzy-
kiemichdomu,apozostającypodjegoopiekąsynzpierwszegomałżeństwa
pobierałnaukiwpolskiejszkolewPłocku.Wwieku22latskomponował
zbiór(nigdyniewydanych)polskichwierszy(1874)ichociażpóźniejsięod
nichodżegnał12,przezcałeżyciebyłzainteresowanyrozwojemliteratury
polskiej.WedługChonegoShmerukatowłaśnieonawywarłanajwiększy
wpływnajegotwórczość13,choćtrudnoznaleźćpotwierdzenietegofaktu
wbezpośrednichwypowiedziachpisarza14.Wychowanywśrodowiskupol-
skim,swojąideężydowskiegorenesansukulturowegowzorowałnapolskiej
walceoniepodległośćipodejmowanychprzezpolskiespołeczeństwowysił-
kachzmierzającychdopromowaniajęzykaikulturynarodowejmimonie-
istnieniapaństwapolskiego.Podwpływempolskichpozytywistówzainte-
resowałsięfolkloreminauką,aliteraturęwjejwymiarzepozaestetycznym
8
WjednejztakichmanifestacjiwziąłudziałżydowskistudentMichałLandy,któryzasłynąłtym,że
przejąłkrzyżzrąkidącegonaczelemanifestacjizakonnika,którypadłodkulcarskiejpolicji.Pokrót-
kiejchwilirannyzostałrównieżMichałLandy,apokilkudniachumarł.Dotegosymbolicznegoobrazu
ŻydakroczącegozkrzyżemwdłoniachnaczelepatriotycznejmanifestacjiwWarszawienawiązuje
CyprianKamilNorwidwpoemacieŻydowiepolscy.
9
Zob.np.A.Friedrich,BolesławPruswobeckwestiiżydowskiej,Gdańsk2008.
10
11
12
Zob.przyp.3.
Z.Kołodziejska,„Izraelita”(1866-1915).Znaczeniakulturoweiliterackieczasopisma,Kraków2014.
Zob.uwagiPerecawjegokorespondencji:BriwunredesfunI.L.Perec,wyd.N.Majzil,NjuJork1944,
s.321,za:R.R.Wisse,PeretzYitskhokLeybush,[w:]YIVOEncyclopediaofJewsinEasternEurope,https://
yivoencyclopedia.org/article.aspx/Peretz_Yitskhok_Leybush[dostęp:17października2021].
13
Ch.Shmeruk,LegendaoEstercewliteraturzejidyszipolskiej.Studiumzdziedzinywzajemnychstosunków
dwóchkulturitradycji,tłum.M.Adamczyk-Garbowska,Warszawa2000,s.77.
14
N.Krynicka,PeretzandPolishCulture.
IX
I.L.Perec(1852-1915)-biografiaitwórczość|2.Czasyzamojskie
