Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
iTadeuszUlewicznapisaliospecyficznejrolipiśmiennictwałacińskiegowrozwoju
polskiejliteraturyrenesansowej
4
.Wtymzakresiemożnajeszczewieleoczekiwać.
Wzórantycznegoepigramatu–żebywymienićtylkojedenprzykład–uznawalibyśmy
zapewnezabardziejistotnydlapoetykiKochanowskiego,gdybyznaczenietejformy
dlaliteraturynowożytnejbyłonależyciedoceniane
5
.
Łatwoudowodnić,żeniejestdostatecznieznanaorientacjanaszegopoety
wpisarzachnowołacińskich.PieśńCzegochceszodnasPaniezaTwehojnedary
zawiera,jakwiadomo,motywypsalmu104,niepowstałabybezCyceronaiwykazuje
innejeszczeanalogieantyczneirenesansowe,alenieuwzględniasięzastanawiających
zbieżnościzhymnemBoecjuszaOstellifericonditororbis(Deconsolationæphilosop-
hie,I,5),gdzieznajdujemyniemalidentycznyukładtradycyjnychmotywów.Po
macoszemujesttraktowanyPalingeniusz,jakkolwiekwskazujesięjegośladywkilku
ważnychmiejscach
6
.BezechapozostałjednakpoglądBrücknera,żeZodiakżyciabył
dlaKochanowskiegoksiążkąfundamentalną,któragonauczyłarenesansowegodeizmu
isceptycyzmu,podsuwającmuzarazemcałyszeregmotywów(wrodzaju„niepewnej
gospody”
7
).Brücknerpodkreślateżanalogięmiędzydwiemaostatnimiksięgami
Zodiaku,poświęconymikosmologiiiastronomii,azainteresowaniem,którenasz
poetaokazałFenomenomAratosa).Możnawtejkwestiipójśćdalej.Zważywszy
mianowicieprekopernikanizmPalingeniusza,wychwalanypóźniejprzezGiordana
Bruna,iprzynależnośćFenomenówdotradycjitego,cowedługokreśleniaAlberta-
-MarieSchmidtanazywasię„poezjąnaukową”XVIw.,trzebauznać,żeobaprzekłady
Aratosa,polskiiuzupełnienielukwtekścieCycerona,sąbardzoniesłusznieodsunięte
namarginesdorobkuKochanowskiego.
MożnateżpomnożyćzestawieniadokonaneprzezBrücknera.UPalingeniusza
prawdopodobnieznajdujesięrozwiązanieintrygującejodbliskostulatzagadki
„brodategomistrza”zelegiiłacińskiejHaecmihibarbatummeminidictaremagistrum
(III,17).Wedługnajnowszejhipotezy,którąwysunąłHenrykBarycz,niewszystkich
przekonując,byłbynimBernardinoTomitano
8
.Owymmistrzemnapewnobyłktoś,
ktowPadwieuczyłautorazadowalaniasiężyciemskromnym,gdyżbogactwoniedaje
szczęścia.OtóżwZodiakuwystępujesiwobrodyfilozof,nazwanydosłowniebrodatym
mistrzem(III,11n).JesttoEpikur,filozoftakbliskiPalingeniuszowi,żeKochanowski
mógłichwnaturalnysposóbkojarzyć.Wyrażenie„barbatusmagister”oznaczało
4
W.Weintraub,ŁacińskiepodłożepolskiejliteraturyXVIwieku,[w:]OdRejadoBoya,Warszawa
1977,s.30n;T.Ulewicz,ZbadańporównawczychnadtwórczościąKochanowskiego„RuchLiteracki”
1975,nr5,s.287n.
5
G.HighetwznanejksiążceTheClassicalTradition:GreekandRomanInfluencesinWestern
Literature,liczącejponad700stron,oświadcza,żezbrakumiejscanieomawiaoddziaływaniaepigramatu
(wyd.4,NewYork1957,s.629).CennąpanoramąosiągnięćilukwtymzakresiejestantologiaG.Pohla,
DasEpigramm.ZurGeschichteeinerinschritlichenundliterarischenGattung,Darmstadt1969.
6
Por.J.Langlade,JeanKochanowski.L’homme,lepenseur,lepoète,Paris1932,s.141n.;
W.Weintraub,Rzeczczarnoleska,Kraków1977,s.319n.;J.Pelc,JanKochanowski.Szczytrenesansu
wliteraturzepolskiej,Warszawa1980,s.291n.,passim.
7
J.Kochanowski,Pismazbiorowe,wydałA.Brückner,Warszawa1924,Wstęp,t.I,s.12n.
8
H.Barycz,PadwaiczasypadewskieJanaKochanowskiego,[w:]Spojrzeniewprzeszłość
polsko-włoską,Wrocław1965,s.223n.Por.uwagiW.Weintrauba,Rzeczczarnoleska,s.221.
21
