Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
POROZWODZIEJADWIGIZJAGIEŁŁĄ
JulianKlaczko
DwaSejmy
Wlattrzypospełnionym„sądzieBożym”napolachTannenbergu1,wmiesiącupaździerniku1413roku,przyjmowałomałemiasteczko
znadbrzegówBugu,nakrańcachziemPiastaiGedyminapołożone,licznychidostojnychgości,którychpodobiznywiernieoddane
wmalowidłachwielkiejsali,zachwycałyprzezdługielatakażdegozwiedzającegozamekkrólewskiwHorodle2.Widzianotamzjednej
stronystarzejącegosięjużkrólaWładysławaIInaczeleprałatów,panówiszlachtypolskiej,azdrugiejwielkiegoksięciaWitolda
zbiskupami,kniaziamiibojaramilitewskimi.FreskiprzedstawiałypierwszywalnyZjazdstanówzłączonegokrólestwa,pierwszy
„parlament”,naktóryzebralisięprzedstawicieleludówJadwigiiludówJagiełły.
LitwaskojarzonaodlatdwudziestusiedmiuzlosamiPolskipodberłemOlgierdowicza,powoliistopniowowcielanąbyładospołeczności
idocywilizacjikatolickiegoZachodu.Wiemy,żewroku1387,zarazpozburzeniuwWilnieświątyniZniczu,otrzymałoWielkieksięstwo
odswegowładcypierwszeprzywilejepolityczne,to
salubremonumentumjuriumacli
bertatum
​
,zapewniającedawnymczcicielom
Perkunaużywalnośćdóbr,wolnośćrozporządzaniamajątkiem,prawomałżeńskieidziedziczne,orazmożnośćrozstrzyganiasporówbez
interwencjikniazia.Wtrzynaścielatpotem,gdyześmierciąJadwigizdawałsięznikaćżywyiujmującysymbolnadziei,wynikających
z„zaręczyn”międzydwomanarodamiwosobachichmonarchów:wówczaspołożenieiprawa,niedośćdotądudokumentowane,zostały
jasnookreśloneosobnym,uroczyściewydanymaktem:królzamianowałWitoldadożywotnimWielkimksięciemkrajówzaNiemnem,
awdwóchzjazdach,WileńskimiRadomskim(styczeńimarzecr.1401),narodyPiastaiGedyminaprzyrzekłysobiewzajemnąpomoc
przeciwkażdemuzewnętrznemunieprzyjacielowiiwspólneporozumieniesięcodonastępstwatronupośmierciJagiełłyiWitolda.Tak
legalniepostawionestosunkimiędzyKrakowemaWilnem,pozostawałyażpodzieńGrunwaldu,adanaWielkiemuksięstwuautonomia,
byłajednązprzyczynwysuwanychprzezpanówzMalborka,żemożnabyćwzgodziezKrakowem,wojujączWilnem;głosili,iżnapadając
naziemie„Saracenów”,nienaruszająwcalepraw„Korony”.Nareszcie„wielkawojna”stałasiękamieniemwęgielnymbudowygmachu,
rozpoczętejchrztemWładysławaII.SarmaciiSaracenirazemprzelalikrewwspólną„wdolinieśmierci”podwzgórzamiTannenbergu
irazemzgnietliodwiecznego,groźnegowroga.Pełnijeszczezapałuwalkiizachwytuzwycięstwa,spotykająsięteraz(październik1413)
porazpierwszynawspólnymprawodawczymzgromadzeniu,
conventiogeneralis,parlamentum
,jakstwierdzaakturzędowy,
ipostanawiająodbywaćpodobnezebrania,czyliwalnezjazdy„dladobraikorzyścipaństwa”,ilerazyokażesiępotrzeba,atobądź
wLublinie,bądźwParczewiealbowinnymmiejscu–zazgodąkróla.WciąguwięcćwierciwiekuwprowadziłaPolskakraj„bezsłońca”
dowielkiejkatolickiejrodzinyiuposażyłagowewszystkiepraważyciaobywatelskiego;zapewniłamuzupełnąautonomięipowołała
doużywaniawolnościparlamentarnych,abojarlitewski,znającydotądtylko„zorganizowaneniewolnictwo”ibędącysampod
autokratycznązależnością,zostajewładcą.Ostatnitenakt„wcielenia”nastąpiłnazjeździewHorodle,wsposóbdośćniezwykły.
–Człowiekiemzupełniewolnymwczasachfeudalnychbyłtylkoszlachcic,onmiałprawogłosowaniawnielicznychkrajachorządzie
reprezentacyjnym;onteżjedyniebyłwybieralnym,był„obywatelemczynnym”,oilenaoweczasymożnaużyćtego,więcejdzisiejszego
wyrażenia.Polskapraktykowałatęzasadęzbezprzykładnymliberalizmem3.Wpaństwachzachodnichmonarchanadawałprzywilejetym,
którzyichnieposiadalirodowo;dawałimszlachectwo,pasowałnarycerzyiobdarzał„herbami”.InaczejbyłowPolsce:tutajwskutek
pomieszaniadawnejsłowiańskiejkonstytucjiopartejnagminie,zfeudalnymrycerstwem,„herby”niebyłytworzoneprzezmonarchę;były
onestałeinieliczne,akażdymiałwłaściwąswojąnazwę(Jelita,Nałęcz,Pilawa,Porayitd.)inależałdojednego„bractwa”,dojednego
„domu”–tojestdogrupyrodzin,pierwotnieściślezesobąrodowozłączonych.Otrzymującyszlachectwo„wchodziłdoherbu”już
istniejącego,byłprzyjętyprzeztodo„domu”,adoptowanydo„bractwa”rodziny.Tak,posławnymzwycięstwiepodWielkimiŁukami,
przyjąłhetmanZamoyskiznacznąliczbężołnierzydoswego„domuJelita”.SystemtenzostałterazzastosowanydoLitwinówpodczas
SejmuwHorodle.–Polskie„domyibractwa”,jakLeliwa,Zadora,Topóritd.,przyjęłydotychswoich„herbów”rodzinybojarskie
Monwidów,Jawnisów,Butrymówitd.Nowoczesnyczytelnikmożebyćzdziwiony,żewrocznikachprzeszłychwieków,anawetwaktach
urzędowych,uniakrajówznadWisłyiWiliinazwanąbywasłowem„zaręczyny”alboniezwykłejjeszcze„obrączkaślubnaJadwigi”;ajednak
takąbyławiaraonychczasówirdzennaideakrólestwaJagiellonów.TakjakwepoceślubuJadwigizJagiełłąksiążętaipanowielitewscy
stwierdzalimałżeństwodwóchnarodów,biorącPolkizażony,taksamobyłomistycznymmałżeństwem,„związkiemmiłości”oświadczenie
szlachtypolskiej,złożoneterazLi​twinomwHorodledokumentem,którytupodajemy:
„WimięPańskie–amen.Kuwiecznejpamięci.–Niedoznałaskizbawienia,ktosięnamiłościnieoprze.Miłośćjednaniedziałamarnie;
promiennasamawsobie,gasizawiści,osłabiaurazy,dajewszystkimpokój;łączyrozdzielonych,podnosiupadłych,gładzinierówności,
prostujekrzywizny,wspierakażdego,nieobrażanikogo,iktokolwieksięschronipodjejskrzydła,znajdziesiębezpiecznyminieulękniesię
niczyjejgroźby.Miłośćtworzyprawa,rządzikrólestwami,zakładamiasta,prowadzidodobregostanyRzeczypospolitej,wydoskonalacnoty
cnotliwych,aktoniąpogardzi,tenwszystkoutraci.Dlategoteżmywszyscyzebrani–prałaci,rycerstwoiszlachtaKoronypolskiej,chcąc
spocząćpodpuklerzemmiłości,iprzejęcipobożnymkuniejuczuciem,złączyliśmysięizwiązali,aniniejszymdokumentemstwierdzamy,
żełączymyiwiążemynaszedomyirody,naszerodzinyiherby,zewszystkąszlachtąibojaramilitewskimi,tak,byodtądipowszeczasy
moglisięposługiwaćtyminaszymiherbamiigodłami,jakieposiadamyodnaszychojcówiprzodków:byichużywalijakoświadectwa
prawdziwejmiłości,tak,jakgdybyjedziedzicznieposwoichwłasnychprzodkachposiedli.Niechsięwięcłącząznamiwmiłościoraz
braterstwie,iniechbędąnamrówniwspólnościąherbów,takjaknimijużsąwspólnościąwiary,prawiprzywilejów.Przyrzekamy
uroczyście,słowemczciiprzysięgą,nieopuszczaćichwżadnejprzeciwnościlubniebezpieczeństwie,leczpomagaćwkażdejokoliczności
radąiczynem,wspieraćprzeciwwszelkiemuwrogiemuwobecnichprzedsięwzięciu,awstawiaćsięnajgoręcejdonaszegomiłościwego
pana,Władysława,zwoliBożejkrólaPolskiego,inajjaśniejszegoWitolda,wielkiegoksięciaLitewskiego,byjaknajobficiejinajszczodrzej
obdarzalibracinaszychLitwinówcorazwiększąwolnością,łaskamiidobrodziejstwami.Coteżiprzezacnipanowie,mieszkańcyziem
litewskich,podprzysięgąisłowemzobowiązalisięczynićdlanasnawzajem”.
„SejmwHorodleprzyłożyłpieczęćdotakiejuniinarodów,jakiejnienapotkaćwcałejhistoriiEuropy”.TakpisałCaro4,asądten
zasługujenawspomnienie,bogowypowiadaszczerysynGermanii,człowieknauki,godzienszacunku,leczobjawiającynakażdymkroku
wstrętdopomysłuJagiełłyiswójżalpatriotyczny,żeNiemcyniedokonały„misjiopatrznościowej”nadNiemnemiWilią.Bezprzykładnym
jestistotniepodobnezłączeniesiędwóchpaństw,długosobienieprzyjaznych,zażartychwodwiecznychwalkach,oróżnychrasach,
obyczajach,językuireligii,ajednoczącychsięwkońcuwimięEwangelii,wolnościitejmiłości,która„samawznosipaństwa”.Poraz
pierwszypowstajewświeciepotężnemocarstwobezkrwirozlewu.AjakpoważneiimponującesąuchwałytegowalnegoZjazdu
wHorodle,gdzieuznanowszystkieprawahistoryczne,narodowośćiniezależnośćkrajówGedymina,awzamianzatyleprzyznanych
dobrodziejstwnienarzuconożadnychofiarzautonomii,niewymaganozrzeczeniasięniczegowszczególności,aobiecanosobiezwoływać
taką
conventiogeneralis
,
parlamentum
ilekroćdobroikorzyśćpaństwawymagaćtegobędzie.LudyJadwigistaływyżejodpoddanych
Jagiełłycywilizacją,potęgą,bogactwem,uzbrojeniem,alenieprzyznawałysobieżadnejwyższościaniprawakierowaniatymżyciem
politycznym,jakiemobdarzononowychbraci.WyraźnyartykułUniihorodelskiejpozostawiałzaNiemnemwszystkiewyższeiniższeurzędy
orazgodności,jakwojewodów,kasztelanów,starostówitd.PrzedHorodłemjakipotem,przezniemaldwawieki,Litwabyłaosobnym
Wielkimksięstwem,złączonymzPolskąwspólnądynastią,ażdopierowygaśnięcietejmusiałodaćpowóddowprowadzenia
znaczniejszychzmianwukładziezroku1413.StałosiętozadaniemidziełempamiętnegoSejmuwLubliniewroku1569.Sejmten,
zebranywpółtorazgórąwiekupopierwszympolsko-litewskim,byłprzeciwieństwem,alezarazemiuzupełnieniemodbytegowHorodle.
PrzypatrzmysięprzezchwilępołożeniuzłączonegokrólestwaokołopołowyXVIwieku,kukońcowipanowaniaostatniegozJagiellonów,
królaZygmuntaAugusta,którybyłmądrymi„ulepszonym”podobieństwemzałożycielawielkiejdynastii.Zaprawdę,niebyłsynOlgierda
ani„kosmatymniedźwiedziem”,jaknazywaligorycerzeteutońscy,ani„psemwściekłym”.Musiałtobyćwyższegopolotuczłowiek,skoro
jużjakomłodydziedzictronuGedyminapowziąłwielkąmyślnawróceniaswegonaroduiprzyłączeniagodoPolski;byłteżniezawodnie