Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
jednościobunarodów,aWarszawamiałabyćodtądmiejscemzebrańprawodawczych.Odtejchwili–11sierpnia1569–uniaLitwy
zPolskąbyładokonaną.
Uniabezprzykładnielegalnaiuczciwa!Poczętaidokonanapodhasłemwolności,poszczerej,prawiedwuwiekowejpróbie,wykazującej
zgodnośćusposobieńistaląwspólnośćinteresówpomiędzyłączącymisię,arokującajednocześnieolbrzymiekorzyścidlacywilizacji
ichrześcijaństwazpolityki,rozpoczętejchrztemcałegonarodu.AlepodokonanejuniiniepozwalałaPolskanazacieraniesię
indywidualizmuhistorycznegokrajówGedymina;nigdyPolacyniekusilisięopoddanieLitwypodtępochłaniającąwszystkowyższość
cywilizacyjną,jakastanowicałąsmutnąumiejętnośćnowoczesnej,szumnejdywizy„prawanowego”.Litwazachowaławzupełnościswoją
autonomię,miałaswoichministrów,odrębnewojskoiosobnystatut,zastosowanydomiejscowychpotrzebiobyczajów,autrzymanąjej
byłataniezależnośćadministracyjnaiprzeznastępnedwawieki,ażdoostatnichdniRzeczypospolitej,doKonstytucji3maja1791roku.
Wówczasdopiero,wtejostatniejdobiebytunarodowegostraciłykrajezaNiemnemswoichhetmanów,kanclerzyicałyustrójautonomii,
szanowanejprzezdzieciPiastaprzeztylepokoleń.Konstytucja3majabyłatestamentemgasnącejPolski,awtychchwilachLitwasama
zażądałazupełnegozatarciaswego„partykularyzmu”.Królestwozłączonezstąpiłodogrobuwrazz„obrączkąślubnąJadwigi”,azawarty
wHorodle„związekmiłości”zostałjeszczebardziejzaciśnięty,iwówczasokazałasię„miłośćsilniejsząodśmierci”.–Zaiste,mieszkańcy
dolinNiemnaiWiliiniebyliniewdzięczniludomPiastazaotrzymanewXIVwieku:Ewangelię,cywilizacjęiwolność.Niemówiąc
okrwawychofiarach,którymidowiedliswegoprzywiązaniado„wiarylechickiej”,słusznymjestprzypomnieć,żedaliwspólnejojczyźnie
ludzisławnych,którychnazwiskapozostająchlubąnarodową;dalibojowników,jakChodkiewicz;mężówstanu,jakCzartoryski;obrońców
prawa,jakReytan;bohateraKościuszkę,poetęMickiewicza.DynastialitewskanadałazłączonemuprzezJagiellonówkrólestwuswoją
politykęszczerą,zacnąiszlachetną,zasługująctymnaszacunekiwdzięcznośćpotomnych.
SurowysądhistoriimożeniezaprzeczenieczynićPolscezarzuty:okazywałabowiemogromnąbezwładnośćipłocheniedbalstwo
wsprawachswoichwewnętrznych;niestety,pokutujeteżażnadtosrodzezapopełnionewiny.Wstosunkachjednakmiędzynarodowych,
wzetknięciuzinnymipaństwami,dawałazawszedowodybezinteresownościiwspaniałomyślności,bezprzykładnejwdziejachEuropy.
Wpośródpowszechnegołupiestwapozostałaczystąodniesprawiedliwejgrabieżycudzychziem,obcąwszelkiejchciwości,wówczasnawet,
gdymiałałatwąsposobnośćsprostowaniagraniclubprzyjęciamisjiOpatrznościowej.ZygmuntowiStaremu,ojcuZygmuntaAugusta,
ofiarowanokoronywęgierskąiczeską,leczon,odmawiającprzyjęcia,odrzekł:„Pocochciećpanowaćnadkilkomanarodami,gdytak
trudnoprzysporzyćszczęściajednemu”.Wroku1655pisałdocesarzaFerdynandaIIIspadkobiercamistrzówteutońskich,przodek
FryderykaII,ten,któregoPrusacynazwaliWielkimelektorem8,następującesłowa:„PolskazabezpieczałazawszeNiemcyprzednapadem
barbarzyńców;byławygodnąsąsiadką,dlaotaczającychjąpaństw,aniezaczepiałażadnego;zadowolonazeswoichgranic,pozostawiała
każdemujegoposiadłość”.Irzeczywiście,przezcałyczasswegoistnieniaPolskabezustanniebroniłachrześcijaństwaizachodniej
cywilizacjiprzednajniebezpieczniejszymiwrogami,anieżądałaodEuropyniczegowzamianzaoddaneusługi;niedziwiłająnawet
niewdzięczność;natomiastonazadziwiałapolitykówrycerskimiporywami,niezgodnymizdobrzezrozumianymwłasnyminteresem.
LudwikXIVniepojąłznaczeniawyprawySobieskiegoaniskwapliwości,zjakąPolskapospieszyładlaobronypaństwachrześcijańskiego,
tegopaństwa,któreniedawnoprzedtem(zaJanaKazimierza)myślałoojejpodziale.Polskaumiałazawszestawiaćsprawęchrześcijańską
ponadswojąnarodowąiutrzymała„idealnąmiaręczynów”wślepychwalkachrasiwpływów.Idziśjeszcze–zachowujetęsamąmiarę,
choćjestrozdartąizgniecioną–starasięzawszeutrzymaćrównowagęmiędzysłusznymiwymaganiamisłowiańskiegoświata,awyższymi
odnichpotrzebamiprawdziwejcywilizacji.PolacybylibygotowidoobronySłowianiNiemcównawetprzedbarbarzyńcamiWschodu,dziś,
taksamojakwwiekachminionych,awalcząswoimiwstrząśnieniamiiagonią,strasznymwidokiemswychcierpień...
NiebraktemuJobowinarodówdoradców,mówiących„przeklnijbogi,ażyj”,leczonniezniżasiędobluźnierstwa,pozostajewiernym
świętościobowiązku.WzrastającezwycięstwobezprawianieosłabiawPolsceuszanowaniadlaprawa,awobeczaborówdokonywanych
wnaszychczasachwspominaonazuprawnionądumąobrządekchrztuwKrakowieitrzymasięnaiwniezdaniaZjazduwHorodle,że„tylko
mi​łośćtrwalełączyćmoże”.
Źródło:J.Klaczko,
AnneksyawdawnejPolsce.(UniaPolskizLitwą)
,Kraków1901,s.77-91.(Oryginał:J.Klaczko,
Uneannexiond’autrefois.L’uniondelaPologne
etdelaLithuanie
,Paris1869,s.147-177.)