Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Naturalnepodstawynormatywności:HobbesiHume
iprawomającharakternormatywny,niebyłbynawetmożliwy.BartoszBrożek
następującoeksplikujezarysowanewyżejzwiązkipojęciowe:
Przedewszystkim,istotnajestrolasankcjiwprezentowanymujęciuprawa
(imoralności).Roląsankcjijestustanowienieautorytetu;niestanowiąwięc
onebezpośredniejracjidziałańzgodnychzprawem(moralnością).Bezpośred-
niąracjąjesttusamfakt,żemamydoczynieniaznormą(obowiązkiem).
Ludzieniezabijająsięwięcnawzajemaniniekradnąniedlatego(lublepiej:
niebezpośredniodlatego),żezatakieczynygrozikara,aledlatego,żetakie
jestprawo31.
PrzeciwkoncepcjiHobbesawysuwanesąrozmaiteargumenty.Realiścitwier-
dzą,żewoluntaryściposzukująnormatywnościnietylkowautorytecie,lecztakże
wewdzięcznościwobecsuwerenaczyteżwzawarciusamejumowyspołecznej.
Grozitojednakregresemwnieskończoność,gdyżsamaumowaspołecznajest
zobowiązaniem,awięcjestjużnormatywna
32
.Zostawmyjednaktenargument,
ponieważjegocelemjestnietylkoataknawoluntaryzm,lecztakżeugruntowanie
koncepcjiprzedmiotowo-antynaturalistycznych,którewykraczająpozaprzyjęty
wniniejszymesejuzakres.
NaznacznieciekawszyproblemuwagęzwracaBartoszBrożek–jegozdaniem
woluntaryzmniemówiwprostnicoontologiinormmoralnychorazprawnych
33
.
Niewiadomobowiem,dojakiejklasyontologicznejzaliczyćmożnarozkazywyda-
waneprzezsuwerena.Nieprzekonujeinterpretacja,zgodniezktórąrozkazymiały-
bybyćpoprostuwyrażeniamijęzykowymi.Jesttak,gdyżdlaHobbesa–podobnie
jakdlainnychprzedstawicieliepiki–języknierozerwalniepołączonyjestzmyślą.
Słowawyrażająidee.Dlamyślicielizwrotupodmiotowegofilozofiajęzykaniema
poprosturacjibytuwoderwaniuodfilozofiiumysłu.Rozkazy–comożewydawać
sięnieintuicyjne–sytuująsięwięcpostronieumysłu.Umysłzaśrozumianyjest
metaforyczniejakopojemnikzawierającyidee
34
,amyśleniepoleganaoglądaniu
ideiwewnętrznymokiem
35
.Filozofianowożytnaposługiwałasięjednakpojęciem
ideiwbardzoróżnychkontekstach,którewiążąsięzKartezjańskąrescogitans.Na
grunciekoncepcjiHobbesarozkazynależąwięcdotejsamejsferyontologicznejco
doznaniazmysłowe,odczuciacielesneczyobrazymentalne.Wtakimschemacie,
jakpiszeBrożek:
31
B.Brożek,Normatywnośćprawa,s.40.
32
Por
.Ch.M.Korsgaard,TheSourcesofNormativity,s.28.
33
Por
.B.Brożek,Normatywnośćprawa,s.46–48.
34
Por
.G.Lakoff,M.Johnson,PhilosophyintheFlesh:TheEmbodiedMindandItsChallengeto
WesternThought,NewYork1999,s.391–414.
35
Por
.szczegółowąanalizęmetaformyśleniaw:B.Brożek,Graniceinterpretacji,Kraków2014,
s.125–137.
29
